Jedno z najstarszych miast Majów zostało odkryte przez czesko-słowacki zespół archeologów. Na północy Gwatemali w prowincji Petén zlokalizowano ruiny mające niemalże 3 tys. lat! Wykorzystano do tego m.in. zdjęcia lotnicze.
Ekspedycja naukowa podczas prowadzonych wykopalisk, wspierając się m.in. zdjęciami lotniczymi, odkryła ruiny licznych pałaców, posągów, obserwatoriów astronomicznych czy obiektów sakralnych.
Odkryte ruiny zajmują obszar ponad 7 km2. Zdaniem archeologów miasto rozkwitło między 850 r. p.n.e. a 150 r.n.e. i było polityczno-kulturalnym centrum regionu przez około tysiąc lat.
Aglomeracja została nazwa Yax Balam, czyli Pierwszy Jaguar. Zwierzę to jest symbolem władzy w kulturze Majów i tradycyjnie wiąże się je ze światem podziemnym.
Badacze udokumentowali siedem głównych dzielnic miasta, a także odkryli oraz zmapowali dwa mniejsze osiedla. W badaniach wykorzystano sztuczną inteligencję, sieci neuronowe i dane cyfrowe ze zdjęć lotniczych LiDAR.
Technologia laserowa LiDAR pozwoliła oddać charakter powierzchni i ujawnić budynki. Następnie sieci neuronowe wyszukały interesujące obiekty bezpośrednio za pomocą wybranych algorytmów, a wykopaliska terenowe i badania archeologiczne potwierdziły ustalenia. Obecnie eksperci oceniają i przetwarzają materiały, aby zrekonstruować życie cywilizacji Majów.
