234 lata temu, 3 maja 1791 roku, Sejm Czteroletni dokonał historycznego kroku, przyjmując przez aklamację ustawę rządową, znaną później jako Konstytucja 3 Maja. Ustawa ta, będąca odpowiedzią na potrzebę naprawy stosunków wewnętrznych po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku, określiła fundamenty ustroju I Rzeczypospolitej, wprowadzając znaczące zmiany w jej strukturze politycznej i społecznej.
- 3 maja 1791 roku Sejm Czteroletni przyjął przez aklamację ustawę rządową, znaną później jako Konstytucja 3 Maja.
- Konstytucja wykluczyła z sejmików szlachtę, która nie posiadała ziemi.
- Dokument wprowadzał jednolity rząd, skarb i wojsko.
- Zniesiono wolną elekcję.
- Z dalszej części tekstu dowiesz się, dlaczego próba wprowadzenia Konstytucji 3 maja została przekreślona.
Konstytucja 3 Maja utrzymywała w Polsce ustrój stanowy, jednak ograniczała wpływy magnaterii na życie polityczne kraju. Zmniejszenie ich roli dokonano poprzez wykluczenie z sejmików szlachty nieposiadającej ziemi, co miało na celu ograniczenie korupcji i wpływów zewnętrznych. Zastąpiono feudalny cenzus urodzenia szlacheckiego burżuazyjnym cenzusem posiadania, co otwierało drogę do władzy nowym warstwom społecznym.
Mieszczanie otrzymali prawo do nabywania dóbr ziemskich i możliwość uzyskania szlachectwa, co było znaczącym krokiem w kierunku likwidacji barier społecznych. Konstytucja, utrzymując poddaństwo chłopów, ograniczała jednak arbitralną władzę szlachty nad nimi, wprowadzając ich "pod opiekę prawa i rządu krajowego".
Reformy te miały na celu centralizację państwa, znosząc odrębność między Koroną a Litwą i wprowadzając jednolity rząd, skarb i wojsko. Konstytucja ustanowiła katolicyzm za religię panującą, jednocześnie gwarantując pełną tolerancję dla innych wyznań.
Wprowadzono trójpodział władzy, z dwuizbowym parlamentem na czele, składającym się z Sejmu i Senatu, którego znaczenie zostało jednak ograniczone. Zniesiono instrukcje poselskie, konfederacje i liberum veto, co miało na celu usprawnienie procesu decyzyjnego w państwie.
Władza wykonawcza została przyznana królowi i Radzie, zwaną Strażą Praw, co stanowiło krok w kierunku wzmocnienia centralnej władzy wykonawczej. Zniesienie wolnej elekcji i wprowadzenie dziedzicznego tronu miało na celu stabilizację polityczną kraju.
Konstytucja przewidywała także reorganizację sądownictwa, co miało na celu usprawnienie wymiaru sprawiedliwości.
Jednak już w połowie 1792 roku, próba wprowadzenia Konstytucji 3 Maja w życie została zniweczona przez Konfederację Targowicką (zawiązana przez przywódców obozu magnackiego w celu przywrócenia poprzedniego ustroju Rzeczypospolitej i pod hasłami obrony zagrożonej wolności przeciwko reformom Konstytucji 3 Maja) i interwencję wojsk rosyjskich, co ostatecznie przyczyniło się do upadku Rzeczypospolitej.
Mimo to Konstytucja 3 Maja pozostaje jednym z najważniejszych dokumentów w historii Polski, będąc drugą na świecie (po Konstytucji Stanów Zjednoczonych) i pierwszą w Europie ustawą regulującą organizację władz państwowych oraz prawa i obowiązki obywateli.
