W ruinach zamku Kmitów, położonych na malowniczej Górze Sobień w sercu podkarpackiego rezerwatu przyrody, archeolodzy i konserwatorzy prowadzą intensywne prace mające na celu ocalenie i zabezpieczenie jednego z najcenniejszych zabytków regionu. Odsłonięcie kolejnych fragmentów murów, odkrycie unikatowych artefaktów oraz przygotowanie trwałej ruiny – to tylko niektóre elementy szeroko zakrojonego projektu, który ma przywrócić dawny blask tej historycznej warowni.
Zamek Kmitów na Górze Sobień od lat fascynował zarówno historyków, jak i miłośników Bieszczad. Ostatnie poważne badania archeologiczne prowadzone były tutaj ponad 50 lat temu, a przez kolejne dekady ruiny popadały w coraz większą degradację. Teraz, dzięki inicjatywie Nadleśnictwa Lesko, rozpoczęte w lutym 2025 roku prace mają szansę nie tylko zatrzymać proces niszczenia, ale także na nowo odkryć historię tego miejsca.
Jak poinformował archeolog z Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Marcin Glinianowicz, obecnie głównym zadaniem zespołu jest "odgruzowanie reliktów i ich zabezpieczenie". Prace prowadzone są równolegle w kilku wykopach archeologicznych, co pozwala na kompleksowe spojrzenie na strukturę dawnego zamku.
Efekty badań już teraz budzą ogromne zainteresowanie. Archeolodzy odsłonili południową kurtynę muru obronnego, znaczną część kurtyny północnej, basztę, a także relikty przedbaszcia oraz podział wewnętrzny domu zamkowego. Te odkrycia rzucają nowe światło na układ i funkcjonowanie warowni, będącej niegdyś ważnym punktem obronnym regionu.
Wśród wydobytych z ziemi artefaktów znalazły się prawdziwe rarytasy: fragmenty średniowiecznej broni palnej, kamienna kula armatnia, groty bełtów, monety oraz kafel piecowy z łacińskim napisem "Laurentis". Ten ostatni obiekt określono mianem "bliźniaka" względem kafla odkrytego przed ponad pół wiekiem przez archeologa Tadeusza Żurowskiego. Oryginalne nawarstwienia ziemi z czasów, kiedy zamek powstawał i funkcjonował, pozwalają naukowcom na jeszcze dokładniejsze odtworzenie dziejów rezydencji Kmitów.
Celem tych szeroko zakrojonych działań jest nie tylko ratowanie zabytku, ale również przekształcenie ruin w tzw. trwałą ruinę.
Po zakończeniu prac, które mają potrwać do wiosny przyszłego roku, planowane jest otwarcie nowoczesnej ścieżki poznawczej. Ma ona łączyć treści przyrodnicze, historyczne i kulturowe, umożliwiając zwiedzającym głębsze poznanie zarówno samego zamku, jak i niezwykłej przyrody rezerwatu Góra Sobień.
