Książęce włócznie z Jeziora Lednica: Historia, rytuały i tajemnice pierwszych Piastów

• W jeziorze Lednica archeolodzy wydobyli 4 wczesnośredniowieczne włócznie, w tym jedną bogato zdobioną złotem i srebrem - prawdziwy symbol władzy Piastów!
• Jedna włócznia ma zachowane drzewce z jesionu i pierścień z poroża - to rzadkość w Europie!
• Znaleziska pochodzą z przełomu X i XI wieku i mogą być związane z dramatycznymi wydarzeniami lub rytuałami ofiarnymi.
• Bądź na bieżąco! Wejdź na stronę główną RMF24.pl

Jezioro Lednica to miejsce, które od dziesięcioleci przyciąga archeologów niczym magnes. To tutaj, w sercu Wielkopolski, badacze z Centrum Archeologii Podwodnej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, pod kierunkiem prof. Andrzeja Pydyna, dokonali jednego z najbardziej spektakularnych odkryć ostatnich lat. Wspólnie z Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, wydobyli z głębin cztery wczesnośredniowieczne włócznie, z których jedna - bogato zdobiona złotem i srebrem - mogła być symbolem władzy, insygnium wojownika wysokiego rodu, a nawet przedmiotem rytualnym.

Wszystkie cztery włócznie są z zachowanymi grotami.

To nie jest pierwsza taka niespodzianka, jaką jezioro przygotowało dla naukowców. Z jego dna wydobyto już ponad 280 egzemplarzy broni z czasów Mieszka I i Bolesława Chrobrego, w tym 145 toporów, 64 groty włóczni i 8 mieczy. Jednak tegoroczne znaleziska, choć nieliczne, są wyjątkowe pod każdym względem.

Każda z odnalezionych włóczni to osobna historia, zamknięta w metalu i drewnie, opowiadająca o dawnych wojownikach, możnych i tajemniczych rytuałach.

• Włócznia z zachowanym drzewcem - rzadkość na skalę Europy: Najmniejszy z grotów, o romboidalnym kształcie, zachował się wraz z fragmentem jesionowego drzewca o długości około 2,1 metra. To prawdziwy unikat - tylko dwie włócznie z jeziora Lednica posiadają tak dobrze zachowany trzon. Broń była zakończona pierścieniem z poroża, co czyni ją jeszcze bardziej wyjątkową. Potwierdza to, że w użyciu były zarówno krótsze, jak i dłuższe egzemplarze - te ostatnie mierzyły ponad trzy metry.
• Włócznia o kształcie liścia wierzby - świadectwo lokalnych tradycji: Drugi grot, smukły i delikatny, przywodzi na myśl liść wierzby. Ten kształt był popularny w całej Europie wczesnego średniowiecza, ale liczne analogie z terenu Lednicy mogą świadczyć o silnych tradycjach rzemieślniczych regionu.
• Włócznia o trójkątnym liściu - mistrzostwo kowalskie sprzed wieków: Trzeci grot, najdłuższy z odnalezionych, wykonano w technice dziwerowania - zaawansowanej metodzie łączenia różnych rodzajów stali, by uzyskać optymalne właściwości bojowe. Tak wykute groty były szczytem technologicznych możliwości ówczesnej Europy.
• "Książęca" włócznia - insygnium władzy czy ofiara dla bogów?: Największe emocje wzbudził jednak ostatni egzemplarz - bogato zdobiona włócznia ze skrzydełkami, której stalowy grot umieszczono na misternie dekorowanej tulei. Znaczna część tej broni pokryta jest złotem, srebrem, brązem i innymi metalami. Jej powierzchnię zdobią spiralne i triskelionowe ornamenty, a chemiczne analizy wykazały obecność aż sześciu metali: złota, srebra, miedzi, cyny, cynku i ołowiu.

To nie była zwykła broń. Zdaniem archeologów mogła pełnić funkcję symbolu władzy, insygnium możnowładcy lub przedmiotu rytualnego.

Zdobienia lednickiej włóczni wyróżniają ją na tle podobnych zabytków z całej Europy. Na tulei i skrzydełkach grotu widoczne są motywy plecionki, ostro zakończone jak pazury czy dzioby, wzbogacone o punktowy ornament - rzędy drobnych kropek wypełniających plecionkowe wzory. Tak bogato dekorowane groty znane są z Europy Północnej i Wschodniej, ale równie bogatego egzemplarza dotąd nie znaleziono.

Nie ulega wątpliwości, że włócznia ta związana była z elitarną kulturą wojowników przełomu X i XI wieku. Być może zdobienia pełniły funkcję identyfikacyjną, pozwalając wyróżnić właściciela podczas uroczystości czy bitew, a także demonstrowały prestiż i wysoki status społeczny.

Naukowcy rozważają dwie główne hipotezy, próbując odpowiedzieć na pytanie, jak tak wiele broni znalazło się na dnie jeziora Lednica.

Pierwsza - militarna - wiąże znaleziska z dramatycznymi wydarzeniami lat 30. XI wieku, kiedy po śmierci Mieszka II Polska pogrążyła się w kryzysie. Czeski książę Brzetysław najechał wtedy kraj, rabując Gniezno i zapewne także gród na Ostrowie Lednickim. Broń mogła wpaść do wody podczas walk na mostach i łodziach. 

Druga hipoteza - rytualna - zakłada, że broń złożono w wodzie celowo, jako ofiarę dla bóstw lub duchów. "Takie praktyki znane są z wcześniejszych okresów z wielu miejsc w Europie. Woda była postrzegana jako brama do świata zmarłych, a wrzucenie do niej cennego przedmiotu stanowiło gest o głębokim znaczeniu symbolicznym" - podkreśla Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.

Aby ustalić jak najwięcej o znaleziskach, naukowcy z UMK sięgnęli po najnowsze metody badawcze: makrofluorescencję rentgenowską, badania dendrologiczne (określono, że drzewce wykonano z jesionu) oraz datowanie radiowęglowe, które potwierdziło, że artefakty pochodzą z początków XI wieku.

Planowane są kolejne analizy - w tym izotopowe wybranych metali - które mogą pomóc ustalić, gdzie powstała "książęca" włócznia: w lokalnym warsztacie, czy może została sprowadzona z odległych, być może skandynawskich lub ruskich ośrodków.

Odkrycia z jeziora Lednica to nie tylko sensacja archeologiczna, ale i klucz do zrozumienia kultury materialnej, roli lednickiego centrum osadniczego oraz początków państwa pierwszych Piastów.

Odnalezione zabytki, a szczególnie bogato zdobiony grot, będą po konserwacji prezentowane na wystawach, by każdy mógł podziwiać kunszt dawnych rzemieślników i poczuć atmosferę czasów, gdy na Ostrowie Lednickim rozgrywały się wydarzenia, które zdecydowały o losach Polski.