Kraków był stolicą Polski od 1320 roku. Przestał nią być, gdy król Zygmunt III Waza, 24 maja 1609 roku przeniósł się wraz z dworem do Warszawy. Dziś mija od tej chwili 406 lat. O powodach tych przenosin, które miały podłoże polityczne, nasz dziennikarz Adam Górczewski rozmawiał z doktorem habilitowanym, Aleksandrem Małeckim, historykiem z Uniwersytetu imienia Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Adam Górczewski: Dlaczego Kraków przestał być stolicą, a Warszawa zaczęła nią być?

Doktor habilitowany Aleksander Małecki: Kraków najpierw odebrał stołeczność Gnieznu, przez fakt koronowania w Katedrze Wawelskiej królów Polski. Od 1320 roku Kraków był stolicą, bo królowie na stałe rezydowali na Wawelu, rozbudowywali go, unowocześniali. Warszawa była w tym czasie mało ważna. Centrum kraju i władzy stała się dopiero po Unii Lubelskiej z 1569 roku, kiedy na skutek tarć polsko-litewskich o miejsce sejmowania, wybrano Warszawę jako najbardziej centralne miejsce w Polsce i właśnie tam od 1570 roku odbywały się sejmy. Następnym ważnym momentem w historii stołeczności Warszawy jest fakt objęcia tronu polskiego przez Wazów i Zygmunta III Wazę, który był jednocześnie królem Szwecji. Kraków był dla króla miastem położonym zbyt daleko, dlatego powoli zaczął interesować się Warszawą i kiedy w 1595 wybuchł pożar na Wawelu, Zygmunt III Waza w marcu następnego roku zaczął rezydować przejściowo w Warszawie, na czas remontu Wawelu. Są dwie właściwie daty, które historycy biorą pod uwagę jeśli chodzi o ostateczne przenosiny z Krakowa do Warszawy. To albo 24 maja 1609 roku, kiedy cały dwór przeniósł się do Warszawy, albo rok 1611, kiedy już dwór z Warszawy w ogóle nie wyjeżdżał. Tym samym ośrodek władzy w Rzeczpospolitej na stałe ulokował się w Warszawie.

Kiedy zostało oficjalnie gdzieś zapisane, że Warszawa jest stolicą Polski?

Do końca istnienia Rzeczpospolitej żadna konstytucja sejmowa tego nie przesądziła i Warszawa była stolicą na zasadzie siły faktów dokonanych. Tak naprawdę funkcjonowała jako stolica Królestwa Kongresowego i miejsce koronacji na królów Polski carów rosyjskich. Od 1815 mogłaby być uznana za stolicę, ale przecież nie całej Polski, bo wtedy Polski nie było, istniało tylko Królestwo Kongresowe. Ostatecznie można przyjąć, że dopiero po 1918 stała się stolicą.

Czyli główną zaletą Warszawy było jej położenie geograficzne? Bo i sejmiki i pierwsza elekcja, które jakby zaczęły sugerować Warszawę, brały pod uwagę położenie miasta?

Tak. Właśnie jako miejsce sejmu dla Litwy i dla Korony. Elekcja, by szlachta z całej Rzeczpospolitej miała mniej więcej równą drogę i ten trzeci element, ród Wazów, który będąc jednocześnie królami Szwecji i Polski, byli bliżej wydarzeń ważnych dla nich rezydując w Warszawie. Potem to centralne położenie było chyba podstawowym czynnikiem, że Warszawa w XVII i XVIII wieku pełniła rolę stolicy.