Niewiele jest osób, które odcisnęły aż tak wielkie piętno na historii, jak John Moses Browning. Zaprojektowana przez niego broń posłużyła do zamachu, który wywołał wojnę światową i używana jest do dziś. Patenty Browninga towarzyszą historii świata od ponad stu lat. Czy umiemy go ocenić?

Nazwisko - synonim broni

Na początku XX wieku słowo "browning" oznaczało po prostu pistolet automatyczny, podobnie jak nieco później słowo elektrolux opisywało odkurzacz. Powodem było olbrzymie powodzenie sygnowanych nazwiskiem konstruktora broni wyrobów, które wykorzystywały zakłady zbrojeniowe po obu stronach Atlantyku.

Browninga M1910 użył Gawrilo Princip w zamachu na Arcyksięcia Ferdynanda, który doprowadził do wybuchu I Wojny Światowej. Browninga High Power użył także Ali Agca, strzelając do Jana Pawła II 13 maja 1981 roku. Także Browning stał za komercyjnym sukcesem produkowanych w USA pod koniec XIX wieku karabinów Winchestera, i to on stworzył używanego we wszystkich toczonych w XX wieku przez Stany Zjednoczone w XX wieku wojnach Colta M1911. To jego konstrukcje kopiował przemysł zbrojeniowy na całym świecie, z używanym przez polską armię w 1939 r. karabinem maszynowym wz. 1928 włącznie.

Utalentowany mormoński rusznikarz

John Moses Browning urodził się w 1855 w Ogden w USA jako jeden z 20 dzieci mającego trzy żony rusznikarza, mormona Jonathana Browninga. Pierwszy karabin skonstruował w wieku 14 lat, pod koniec XIX wieku jego patenty wykupywane były już przez produkującą broń myśliwską firmę Winchester. W 1896 prawa do jego konstrukcji na terenie USA nabyła firma Colt, a sam Browning niedługo później przeniósł się do Europy, gdzie nawiązał współpracę z zakładami Fabrique Nationale w Belgii, gdzie jeszcze przez dziesiątki lat później produkowano jego znakomitą strzelbę samopowtarzalną A-5. Winchester proponował za użycie patentu jednorazową opłatę, John Moses Browning wolał jednak udział w zyskach z jej sprzedaży.

Browning w Europie

Na przełomie wieków John Moses Browning zaprojektował pistolet M1900, produkowany w Belgii jako "Browning nr. 1"  - w pełni automatyczny pistolet kieszonkowy w kalibrze 7, 65 mm, przeznaczony dla policji i na rynek cywilny. W 1910 belgijskie zakłady FN w Herstal zaczęły produkcję pistoletu M1920 - poza kalibrem 7,65 także w kalibrze 9 mm - modelu udoskonalonego i mniejszego, ze względu na umieszczenie sprężyny powrotnej nie pod, ale wokół krótkiej lufy. Właśnie takiej broni (nr seryjny 19074) użył serbski anarchista Princip, strzelając w Sarajewie w 1914 do austriackiego następcy tronu Franciszka Ferdynanda.

Produkcję modelu M1910 zakończono dopiero w 1954 roku. 

J.M. Browning i zamachy

Wcześniej kopiowanie patentu Browninga (sprężyna powrotna wokół lufy) zaważyło m.in. na konstrukcjach hiszpańskich pistoletów Zebra. Jednego z nich (w kalibrze 7,65 mm, nr seryjny 78950) miał użyć Eligiusz Niewiadomski podczas zamachu na Prezydenta Narutowicza w Zachęcie 16 grudnia 1922 r. Prasa nazywała pistolet ""10-strzałowym rewolwerem Browninga", co zdradzało zarówno powszechne identyfikowanie sprawnej broni automatycznej z nazwiskiem konstruktora, jak kompletną nieznajomość konstrukcji - 10-strzałowe rewolwery w tym kalibrze nie istnieją. 

Pomysł Browninga na zmniejszenie broni przez owinięcie sprężyny powrotnej wokół lufy wykorzystali też niemieccy konstruktorzy popularnego Walthera PP oraz jego skróconej wersji - Walthera PPK, używanego przez powszechnie znanego acz fikcyjnego Jamesa Bonda, oraz - przynajmniej do lat '80 XX wieku - przez realną ochronę brytyjskiej rodziny królewskiej.

M1911A1 - klasyk do dziś

John Moses Browning był także konstruktorem pistoletu, służącego najdłużej spośród wszystkich. Chodzi o Colta kaliber .45, czyli 11,43 mm, przyjętego na uzbrojenie armii Stanów Zjednoczonych w 1911 i przez niektóre z jej formacji używane do dziś. Broń ta była używana w konflikcie z Meksykiem, obu wojnach światowych, Korei, Wietnamie a nawet w Iraku. Zastąpiono go w U.S. Army dopiero w wyniku ogłoszonego w 1988 konkursu wygranego przez Berettę (model M9).

Colt M1911 stał się niemal archetypem pistoletu automatycznego. Skonstruowany przez Browninga na początku ub. wieku już w późnych latach 30 XX uznawany był za projekt niespełniający wymagań ówczesnego pola walki, jednak niezawodność i prostota, połączona z wymienialnością części niezależnie od ich producenta stanowiła zaletę, gwarantującą sukces przez wiele lat. Stworzony przez Browninga Colt 1911 przez dziesiątki lat stanowił punkt odniesienia dla podobnych konstrukcji. Gdyby nie niedorzecznie wielki w wypadku pistoletu kaliber, ograniczający pojemność pudełkowego magazynka do 7 nabojów - miałby szansę na zdominowanie rynku przez kolejne lata.

Browning High Power

Współpracujący od przełomu wieków z belgijską Fabrique Nationale w Herstal John Moses Browning został także potraktowany jako wizerunkowy wyróżnik broni, ustanawiającej nowy, obowiązujący do dziś standard pistoletów. Stało się to jednak wbrew jego woli. 

Amerykański konstruktor nie widział przyszłości przed pomysłami zmniejszenia kalibru używanych w pistoletach nabojów, i upakowywania ich w obszerniejszych, szerokich, dwurzędowych magazynkach.

W 1921 Francja ogłosiła konkurs na pistolet dla armii, mieszczący 15 nabojów. Browning - główny konstruktor fabryki FN - odmówił udziału w nim, twierdząc, że skonstruowanie takiej broni, ważącej jednocześnie mniej niż 1 kilogram - jest niemożliwe. 

Jej skonstruowania podjął się jednak zajmujący się w Herstal bronią strzelecką inżynier Dieudonne Saive. Browning zapoznał się z jego pracami, dowodzącymi, że przy kalibrze 9 mm można upakować w magazynku pistoletu nie kilka, ale kilkanaście nabojów, pozostał jednak sceptykiem.

Dieudonne Saive udowodnił jednak, że zrealizowanie zadania jest możliwe. W 1926 John Moses Browning zmarł, jednak jego nazwisko "pozostało własnością" belgijskiej fabryki, której główny konstruktor użył go do stworzenia "Browninga High Power".

Browningi w Polsce

Browning High Power (grande puissance - wielka siła) mieścił we wsuwanym do chwytu magazynku 13 nabojów kalibru 9 mm. Ta właśnie broń w 1929 r. wzięła udział w ogłoszonym przez Polskę konkursie na ujednoliconą broń boczną dla polskiej armii. Co więcej, polski Komitet ds. Uzbrojenia 29 marca tego roku stwierdził "zatwierdza się jako typ pistoletu dla armii, pistolet automatyczny 13 strzałowy Browning kal. 9 mm wyrobu F.N."

Polska armia ostatecznie nie została jednak wyposażona w udoskonalone wbrew woli Browninga pistolety. Przeszkodziła temu inicjatywa polskich inżynierów, zapewniających, że kończą właśnie prace nad pistoletem VIS. Co więcej, konstrukcja VIS-a także oparta była na rozwiązaniach stworzonego przez J.M.Browninga Colta M1911 - pozwoliło na to wygaśnięcie obowiązujących patentów. Gotowy do produkcji p VIS jednak powstał dopiero 6 lat później.

High Power na świecie

Polski VIS miał magazynek na 8 nabojów, jednorzędowy. Mimo, że uznawany za broń bardzo dobrą, i produkowany zarówno na potrzeby polskiej, jak po 1939 roku niemieckiej armii - nie zdobył powszechnego uznania. Jego unieważniony przez Komitet Uzbrojenia konkurent, mimo, że odrzucony przez Johna Mosesa Browninga, pod nazwą "Browning High Power" używany był jednak zarówno przez obie strony w II Wojnie Światowej, jak przez liczne armie i siły policyjne na całym świecie. Uznawane za "browningi" pistoletu do dziś używane są przez brytyjskie jednostki specjalne SAS, jednego z nich użył Ali Agca, strzelający w 1981 do Jana Pawła II.

John Moses Browning z pewnością był postacią nietuzinkową. Zaplątany w ciągu kilku dziesięcioleci XX wieku w przynajmniej kilka splotów wydarzeń politycznych i gospodarczych starał się robić najlepiej to, co umiał robić.

Konstruował broń, która zaważyła na historii, i do dziś istnieje i działa.

Opracowanie: