"Jest to jedyna zwycięska bitwa morska dawnej Rzeczypospolitej" - tak o bitwie pod Oliwą, do której doszło 28 listopada 1627 roku, powiedziała Elżbieta Wróblewska, kustosz Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku. Muzeum opracowuje właśnie pierwszą, kompleksową monografię poświęconą szwedzkiemu okrętowi Solen czyli Słońce, który brał udział w bitwie.
Do bitwy morskiej pod Oliwą doszło podczas trwającej w latach 1626-1629 wojny polsko-szwedzkiej. Starło się wówczas 10 polskich żaglowców - flota Zygmunta III Wazy z 6 szwedzkimi żaglowcami, czyli flotą Gustawa II Adolfa. Władców poróżniły kwestie dynastyczne i religijne, ważne były też sprawy polityczne i ekonomiczne.
Jak przypomina kustosz Elżbieta Wróblewska, bitwa z 28 listopada 1627 roku nie doprowadziła do zakończenia wojny między Szwecją a Polską, ale przyczyniła się do zniesienia bardzo uciążliwej blokady portu w Gdańsku.
Cytat
Doszło do starcia pomiędzy (polskim okrętem - red.) Wodnikiem, Panem Morskim - Meermanem - a Solenem - czyli Słońcem (okrętem szwedzkim - red.). Doszło do abordażu, czyli do szczepienia dwóch okrętów. Polskim żołnierzom piechoty morskiej udało się wedrzeć na pokład Solena. Rozgorzała bardzo krwawa, zacięta walka. Szwedzi widząc swoje bardzo złe położenie, postanowili wysadzić okręt w powietrze, nie chcąc wydać okrętu wrogowi. Takie były wówczas instrukcje - lepiej było okręt zniszczyć, wysadzić, niż miałby się dostać w ręce wroga- mówi kustosz Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku.
Jak dodaje, Solen został zatopiony przez własną załogę.
Okręt zatonął z członkami obu załóg, również z żołnierzami króla Zygmunta III, którzy nie zdążyli przebiec na własny okręt - zaznacza Elżbieta Wróblewska.
Wrak Solena znaleziono pod koniec lat 60. XX wieku, podczas budowy portu północnego w Gdańsku. Z wody wydobyto wówczas 20 luf armatnich, w tym 16 szwedzkich i dwa działa polsko-litewskie. Natrafiono także na inne zabytki, które potwierdzają, że to ten okręt. Dowodem na to, są m.in. monety srebrne i miedziane. Monety są zawsze "zegarem czasu" i służą do datowania różnych obiektów zabytkowych - podkreśla Elżbieta Wróblewska.
Do tej pory nie powstało kompleksowe opracowanie naukowe dotyczące Solena, choć były artykuły o charakterze naukowym i popularno-naukowym. Pracownicy Muzeum Morskiego mają nadzieję, że uda się je stworzyć wraz z bibliografią, przypisami i najnowszymi ustaleniami specjalistów przed okrągłą, 400. rocznicę bitwy pod Oliwą.
Bitwa pod Oliwą była jedną z potyczek morskich, do których doszło w trakcie wojny Polski ze Szwecją toczonej w latach 1626-29. Celem tej bitwy było przerwanie szwedzkiej blokady gdańskiego portu. W godzinach porannych 28 listopada 1627 r. 10 okrętów polskiej floty wyruszyło w morze z bazy w Wisłoujściu naprzeciw składającej się z 6 okrętów eskadry szwedzkiej płynącej od strony Helu.
Podczas bitwy Szwedzi stracili dwa okręty oraz około 350 marynarzy; straty floty polskiej wynosiły 47 zabitych marynarzy, a wśród nich był admirał Dickmann. Zlikwidowano blokadę gdańskiego portu i odniesiono prestiżowy sukces w postaci rozgłoszonego w Europie pierwszego w historii zwycięstwa nad flotą szwedzką. Skala bitwy była jednak zbyt mała, by zaważyć na dalszych losach wojny.
