Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, mimo wielu wprowadzonych zmian, wciąż napływają skargi dotyczące programu "Czyste Powietrze". Beneficjenci alarmują o skomplikowanych procedurach i nieuczciwych firmach, które zostawiają ich z długami i niespełnionymi obietnicami. Resort klimatu zapowiada specustawę, która ma realnie pomóc poszkodowanym.
- Do RPO nadal wpływają skargi na program "Czyste Powietrze".
- RPO wskazuje, że przepisy programu są skomplikowane, a beneficjenci padają ofiarą nieuczciwych firm.
- Poszkodowani muszą zwracać dotacje, mimo że nie zrealizowano inwestycji.
- Rząd planuje specustawę, która ma chronić poszkodowanych.
- Nowe przepisy mają umożliwić zawieszenie i umarzanie zwrotów dotacji.
- RPO wskazuje też na inne problemy: wymóg własności domu, nieterminowość i brak ochrony prawnej.
- Chcesz być na bieżąco? Odwiedź stronę główną RMF24.pl.
Program "Czyste Powietrze" miał być odpowiedzią na problem smogu i niskiej emisji w Polsce. Właściciele domów jednorodzinnych mogą dzięki niemu uzyskać dotacje na wymianę starych pieców oraz termomodernizację budynków. Jednak, jak wynika z informacji przekazanych przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich mimo zmian w programie, systemowe problemy wciąż nie zostały rozwiązane.
"Problematyczne i krzywdzące dla obywateli jest jednak zaistniałe na gruncie poprzednich edycji Programu dochodzenie przez Fundusz zwrotu kwot dofinansowań - wypłaconych bezpośrednio wykonawcom - od samych beneficjentów" - podkreśliło biuro.
Zwróciło uwagę, że chodzi o sytuacje, gdy beneficjenci stali się ofiarami nieuczciwych firm, albo nierealizujących inwestycji, bądź też wykonujących je nieprawidłowo. "Często firmy, po uzyskaniu pełnomocnictwa pozwalającego na załatwienie formalności - za czym szło także wypłacenie kwoty dofinansowania - zrywały kontakt lub bez uzgodnienia z beneficjentami wnioskowały o najwyższy stopień dofinansowania, samowolnie rozszerzając zakres inwestycji" - wskazało biuro rzecznika.
RPO dodał, że beneficjenci wiedzą, że to oni są stronami umów z funduszem. "Nie rozumieją zaś, dlaczego mają ponosić koszty błędów osób trzecich. Zostają z cudzym długiem i bez oczekiwanej inwestycji. W szczególnie trudnym położeniu stawia to osoby starsze i schorowane, dla których zapewnienie optymalnego ciepła w domu wiąże się z wyrzeczeniami budżetowymi oraz rodziny z małymi dziećmi, podatnymi na infekcje układu oddechowego podczas chłodów" - zaznaczył.
Biuro RPO zwróciło uwagę, że nadużycia firm realizujących inwestycje w "Czystym Powietrzu" zostały zauważone przez NFOŚiGW w pierwszej połowie 2024 r. Przypomniało, że był to też powód czasowego wstrzymania przyjmowania wniosków w programie. W zreformowanym programie wprowadzono też zasadę wypłat zaliczek na konto celowe beneficjenta, a nie wykonawcy.
"Głównym zarzutem skarg oszukanych beneficjentów był fakt pozostawienia ich przez państwo samym sobie. Zdaniem skarżących powinna im przysługiwać ochrona prawna, choćby w formie zawieszenia obowiązku zwrotu dofinansowania do czasu zakończenia postępowania karnego i egzekucji komorniczej u nieuczciwego wykonawcy" - podkreślono.
W środę w wykazie prac legislacyjnych rządu pojawiła się informacja o pracach nad specustawą skierowaną właśnie do poszkodowanych beneficjentów programu "Czyste Powietrze". W komunikacie biura RPO podkreślono, że rzecznik przyjął tę zapowiedź z aprobatą. Wyraził też nadzieję, że ich efektem będzie realne wsparcie dla oszukanych - dodano.
W piśmie do resortu klimatu i środowiska RPO zwrócił na kilka zagadnień związanych z realizacją programu "Czyste Powietrze". Zwrócił uwagę na: wymóg posiadania prawa własności domu od minimum 3 lat, skomplikowane zasady programu, nieterminowość działania NFOŚiGW, możliwość odebrania dofinansowania pomimo wcześniejszej akceptacji przedsięwzięcia, niewystarczającą ochronę prawną interesów adresatów programu. Rzecznik pyta też szefową MKiŚ Paulinę Henning-Kloskę o termin opublikowania projektu specustawy ws. pomocy poszkodowanym w programie "Czyste Powietrze".
Zgodnie z informacją opublikowaną na stronie kancelarii premiera rząd planuje przyjąć projekt ustawy o pomocy poszkodowanym w związku z realizacją programu "Czyste Powietrze" w pierwszym kwartale 2026 roku. Celem projektowanej specustawy jest m.in. umożliwienie zawieszenia obowiązków dotyczących należności beneficjentów, co ma ochronić poszkodowane osoby i zabezpieczyć interes przyznającego dofinansowanie, czyli wojewódzkich funduszy ochrony środowiska. Chodzi też o wprowadzenie mechanizmu umożliwiającego dochodzenie należności bezpośrednio od wykonawców. Projekt ma też pozwolić NFOŚiGW oraz wojewódzkim funduszom umarzać i rozkładać na raty należności wynikające z konieczności zwrotu udzielonych dotacji, z "przyczyn leżących po stronie beneficjentów, ze względu na tzw. trudne okoliczności życiowe".
