Brytyjczycy, David J. Thouless z University of Washington, F. Duncan M. Haldane z Princeton University i Michael Kosterlitz z Brown University otrzymali tegoroczną nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki. Królewska Szwedzka Akademia Nauk wyróżniła ich za "teoretyczne odkrycia topologicznych przejść fazowych i topologicznych stanów materii". Jak podkreślono w oficjalnym uzasadnieniu, tegoroczni laureaci "odsłonili sekrety egzotycznych stanów materii, otworzyli drzwi do nieznanego wcześniej świata, gdzie materia może takie niezwykłe stany przyjmować".

Laureaci wykorzystali metody matematyczne do badań takich stanów materii, jak nadprzewodniki, przewodzące prąd elektryczny bez oporu, pozbawione lepkości substancje nadciekłe czy cienkie warstwy magnetyczne. Jak podkreśla Akademia, dzięki ich pionierskiej pracy możliwe są dalsze poszukiwania nowych i egzotycznych stanów materii, możliwe są postępy w materiałoznawstwie i elektronice.

Przy pomocy metod topologicznych, opisujących własności obiektów, które nie zmieniają się w sposób ciągły, lecz skokowo, Kosterlitz i Thouless obalili w latach 70. teorię, że zjawiska nadprzewodnictwa i nadciekłości nie mogą zachodzić w cienkich warstwach. Pokazali też jak nadprzewodnictwo pojawia się w niskich temperaturach i wyjaśnili mechanizm przejścia fazowego, który sprawia, że zanika w temperaturach wyższych. W latach 80 Thouless wyjaśnił obserwowany w bardzo cienkich, przewodzących warstwach efekt, gdzie przewodność była obserwowana jako wielokrotność liczb całkowitych. W tym samym mniej więcej czasie Duncan Haldane odkrył, że metody topologiczne mogą być stosowane do opisu własności łańcuchów "małych magnesów" obserwowanych w niektórych materiałach.

W tej chwili fizyka zna już wiele stanów topologicznych, nie tylko w cienkich warstwach materiałów, ale też w ich w pełni trójwymiarowej wersji. Najnowsze badania zmierzają do odkrycia tego typu materiałów, które będzie można wykorzystać w elektronice, przy tworzeniu nowych materiałów nadprzewodnikowych czy przy budowie komputerów kwantowych.

Tydzień noblowski ruszył wczoraj. Wyróżniony w dziedzinie medycyny i fizjologii został Japończyk Yoshinoro Ohsumi. Profesor Uniwersytetu w Tokio otrzymał nagrodę za odkrycia dotyczące procesu autofagii, metody z pomocą której komórki oczyszczają swoje wnętrze z obumarłych lub uszkodzonych elementów.

Jutro poznamy laureata Nagrody Nobla z chemii, w piątek norweski Komitet Noblowski ogłosi laureata Pokojowej Nagrody Nobla, w poniedziałek, 10 października, w Sztokholmie poznamy laureata Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii.

W tym roku laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury zostanie podany wyjątkowo późno, dopiero w czwartek 13 października. Jak ujawnił w piątek Per Waestberg z Akademii Szwedzkiej, wynika to wyłącznie z rytuału pracy Akademii oraz "matematyki kalendarza". Zaprzeczył, jakoby opóźnienie miało związek z trudnościami w osiągnięciu kompromisu. Nasze obrady są burzliwe, bardzo rzadko decyzję podejmujemy jednogłośnie - stwierdził, odmawiając podania szczegółów.

(mpw)