W Galerii Narodowego Centrum Kultury „Kordegarda” w Warszawie od 24 marca można zobaczyć wystawę fotograficzną Grobów Wielkanocnych według scenografii Stanisława „Miedzy” Tomaszewskiego, naczelnego plastyka Biura Informacji i Propagandy KG ZWZ - AK oraz Delegatury Rządu na Kraj. Wstęp na wystawę jest bezpłatny.
Projekty Grobów Wielkanocnych pokazywane na wystawie realizowane były w kościele pw. św. Anny w Warszawie w latach 1940-1944. Groby uwiecznione zostały na fotografiach Jerzego Tomaszewskiego, fotoreportera, jednego z najważniejszych dokumentalistów Powstania Warszawskiego, młodszego brata Stanisława.
Od czasów studenckich byłem związany z kościołem akademickim św. Anny – wspominał Stanisław Miedza-Tomaszewski. Pomysł pierwszego grobu narodził się spontanicznie, nie miałem żadnego projektu, szkiców, zastosowałem to, co było pod ręką w zrujnowanej świątyni. Chodziło mi o oddanie nastroju tamtych miesięcy. Sądząc po reakcji ludzi, chyba się udało - dodawał Miedza-Tomaszewski. Według relacji świadków do świątyni ustawiła się kolejka wiernych. Zgromadzonym pod kościołem warszawiakom konspiratorzy rozdawali zdjęcia Grobu Pańskiego wykonane przez Jerzego Tomaszewskiego. Zwyczaj ten został utrzymany do końca okupacji.
Symbolikę grobów tłumaczy autorka wystawy Elżbieta Berus-Tomaszewska, wdowa po zmarłym 26 stycznia 2016 roku Jerzym Tomaszewskim: Pierwszy grób w 1940 roku, nawiązał do tragedii oblężonej stolicy. Obrazował spalone domy i uliczne mogiły, nad którymi autor umieścił krzyż ze spalonych krokwi. W 1941 roku, grób stanowił syntezę terroru i zniszczeń, które rozpoczęły się w poprzednim roku. Warszawiacy zobaczyli gruzy i połamane lichtarze - grób symbolizował straty w kulturze polskiej. W 1942 roku, gdy prawie cała Europa była okupowana przez Niemców, gdy w całej Polsce panował terror i można było ulec zwątpieniu - w scenografii patriotycznej pojawiły się pierwsze akcenty nadziei. Po przydrożnym krzyżu pięła się zielona roślina, a przez kikut spalonych domów widać było wschodzące słońce. W 1943 roku, głównym motywem projektu stali się partyzanci i konspiracja. Za kulisami, którymi obudowano grób, widać było sylwetki żołnierzy podziemia. Migoczące światło świec poruszało postacie. U stóp Chrystusa rosła polna wierzba, symbol wsi polskiej, zaplecza oddziałów partyzanckich. W 1944 roku grób obrazował egzekucje publiczne. Ceglane ściany i krzyże wbite w zwały ziemi. Na symbolicznych mogiłach ofiar egzekucji, złożono biało-czerwone kwiaty.
Wystawa została zrealizowana na podstawie autorskich fotografii Grobów Wielkanocnych Jerzego Tomaszewskiego oraz unikalnego materiału dokumentalnego, przedstawiającego represje Niemców na okupowanych terenach Polski. Fotografie pochodzące z prywatnego archiwum Jana Marii Tomaszewskiego i Elżbiety Berus-Tomaszewskiej, którego powstanie zapoczątkowała praca konspiracyjna braci Tomaszewskich. Wystawa będzie otwarta dla zwiedzających od 24 marca do 6 kwietnia.
(mpw)
