Dwaj Amerykanie - James E. Rothman i Randy W. Schekman i urodzony w Niemczech Thomas C. Suedhof zostali laureatami Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii. Wszyscy zostali nagrodzeni za odkrycie, w jaki sposób komórki organizują transport, by cząsteczki istotne dla procesów życiowych trafiały tam, gdzie trzeba, dokładnie w tej chwili, gdy są potrzebne.
Zobacz również:
Komórki wytwarzają hormony, neuroprzekaźniki, cytokiny i enzymy, które muszą trafić we właściwe miejsce komórki lub zostać w odpowiedniej chwili wydzielone na zewnątrz. Zakłócenia tego procesu mogą mieć wpływ na pojawienie się najróżniejszych chorób, od zaburzeń neurologicznych, po cukrzycę, czy nieprawidłowości w pracy układu odpornościowego.
Transportem komórkowym zajmują się zbudowane z fosfolipidów pęcherzyki, które krążą między organellami samek komórki lub w odpowiedniej chwili łaczą się z błoną zewnętrzną i uwalniają swój "ładunek" poza komórkę. W ten sposób trafia do otoczenia na przykład wytwarzana w komórkach insulina, czy pośredniczące w przenoszeniu impulsów nerwowych neuroprzekaźniki.
Randy Schekman rozpoczął badania tego mechanizmu na przykładzie drożdży jeszcze w latach 70 ubiegłego stulecia. To jemu zawdzięczamy wiedzę, że zakłócenia transportu, na przykład gromadzenie się pęcherzyków w szczególnych miejscach komórki, wiążą się z nieprawidłowym działaniem genów. Schekman zidentyfikował te zmutowane geny, a potem odkrył trzy klasy genów, które sterują różnymi fazami całęgo tego procesu.
James Rothman badał mechanizm transportu komórek ssaków w latach 80 i 90 ubiegłego stulecia. To on odkrył kompleksy białkowe, które umożliwiają łączenie się pęcherzyków transportowych z błoną komórkową w ściśle określonych miejscach. To dzięki nim "ładunek" dokładnie tam, gdzie jest przeznaczony. Te mechanizmy pozostają identyczne tak wewnątrz komórki, jak i przy wydzielaniu cząsteczek na zewnątrz.
Thomas Südhof badał te procesy na przykładzie komórek nerwowych. Komunikują się one ze sobą dzięki procesom odkrytym przez Rothmana i Schekmana, ale działąją w szczególnym reżimie czasowym. W ich przypadku uwalnianie substancji musi nastepować w ściśle określonej chwili. Südhof odkrył wykorzystujący jony wapnia mechanizm, który tym steruje.
Wszyscy trzej nobliści pracują w Stanach Zjednoczonych: Rothman (63 lata) na Yale University w New Haven, Schekman (65 lat) na University of California w Berkeley, a Suedhof (68 lat, urodzony w Niemczech, w Getyndze) od 2008 r. na Stanford University. Do podziału mają teraz 8 mln koron szwedzkich (około 1,2 mln dolarów).
Fundacja Noblowska powstała 113 lat temu. Rok później, czyli w 1901 r., cztery lata po śmierci Nobla, wręczono po raz pierwszy nagrody. Zgodnie z tradycją są one wręczane laureatom w kolejne rocznice śmierci fundatora - 10 grudnia, a ogłaszane około dwa miesiące wcześniej.
Od 1901 roku laureaci są wybierani co roku w dziedzinie: literatury, fizyki, chemii oraz medycyny lub fizjologii. Równie długo przyznawana jest też Nagroda Pokojowa. Alfred Nobel nie ustanowił nagrody dla ekonomistów, którą przyznaje się dopiero od 1968 roku. Jej fundatorem jest Bank Szwecji.
Pierwsze naukowe nagrody otrzymali w 1901 roku: w dziedzinie fizyki - niemiecki uczony Wilhelm Roentgen, odkrywca promieni X i ich praktycznego zastosowania, w chemii - Holender Jacob Van Hoff, twórca nowoczesnej chemii fizycznej, w medycynie - niemiecki bakteriolog Emil Behring, twórca licznych surowic i szczepionek, m.in. przeciwko tężcowi i błonicy.
Nagrody Nobla wywarły ogromny wpływ na rozwój nauki światowej w XX wieku, podnosząc również prestiż środowiska naukowego. Nobliści byli postrzegani nie tylko jako wybitni badacze i genialni odkrywcy, ale także jako wielkie autorytety moralne.
Nagrodą premiowano - mimo różnych kontrowersji w doborze kandydatów - rzeczywiste osiągnięcia naukowe, w tym pionierskie prace związane m.in. z rozwojem badań nad elektrycznością i falami elektromagnetycznymi, atomistyką, promieniotwórczością, fizyką cząstek elementarnych, kriogeniką, nowymi teoriami kosmologicznymi i astronomicznymi.
Idea Alfreda Nobla przetrwała cały burzliwy wiek XX. W ciągu minionego stulecia kilka razy jednak nie przyznano nagród - z powodu działań wojennych, braku kandydatów lub uchybień formalnych.
Nie było nagród medycznych w latach 1915-1918, 1921, 1925 i 1940-1942. W 1916 roku, a także w latach 1931, 1934 i 1940-1942 nie przyznano nagród z fizyki. W chemii nie nagrodzono nikogo w latach 1916-1917, 1919, 1924, 1933 i 1940-42. Pokojowego Nobla nie przyznano zaś w latach 1914-1918, 1923-1924, 1928, 1932, 1939-1943, 1948, 1955-1956, 1966-1967, 1972.
(mal)
