To pierwszy taki w Europie i drugi na świecie przyjęty w sposób demokratyczny akt prawny. Konstytucja 3 maja, której święto dziś obchodzimy, to wyjątkowy dokument, z którego jako Polacy możemy być bardzo dumni. Nie każdy jednak wie, że to cała księga. Jej kopie zostały sporządzone w co najmniej w kilku egzemplarzach.
W Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie przez cały dzień - bezpłatnie - można obejrzeć dziś oryginalny dokument z 1791 r.
Mamy kilka dokumentów, które można nazwać dokumentami oryginalnymi, które zawierają tekst Ustawy Rządowej. Pierwszy z nich to jest rękopis będący ostatnią redakcją, na który nanoszono poprawki i z którego dokument został w dniu 3 maja odczytany zgromadzonym senatorom i posłom. To jest jeden taki brudnopis - wyjaśnia dr Michał Kulecki z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie.
Następnie są oryginały czystopisowe. To są uroczyste dokumenty, w uroczystej formie pisane bardzo starannie, które zostały spisane, ale nie 3 maja, tylko dwa dni później - dodaje naukowiec.
Co ciekawe, słynna konstytucja nie jest to pojedyncza kartka papieru, jak przedstawia ją Jan Matejko na obrazie "Konstytucja 3 Maja 1791 roku ". To gruba księga, która zawiera wiele cennych informacji.
Ustawa Rządowa jest jedną z prawie 500 konstytucji, które zostały uchwalone w ciągu niemal 4 lat prac Sejmu, zwanego w związku z tym Sejmem Czteroletnim lub Sejmem Wielkim. W Archiwum Głównym Akt Dawnych są przechowywane dwa zbiory tych ustaw. Ten, który jest prezentowany 3 maja, pochodzi z zespołu archiwalnego o nazwie Metryka Litewska. Zbiór konstytucji Sejmu Czteroletniego zawarty jest tam w dwóch bardzo grubych tomach - dodaje dr Kulecki.
Konstytucja 3 maja wprowadziła trójpodział władzy, zniosła wolną elekcję i powróciła do zasady dziedziczenia tronu. Zniesiono wówczas także "liberum veto".
Władzę ustawodawczą miał sprawować dwuizbowy parlament, składający się z Sejmu i Senatu. Władza wykonawcza należeć miała do króla i odpowiedzialnego przed Sejmem rządu, zwanego Strażą Praw. Niezależnym trybunałom przekazano władzę sądowniczą.
