Komisja Europejska odblokowała polski KPO. Chodzi o miliardy euro

Komisja Europejska wydała wstępną pozytywną ocenę pierwszego wniosku Polski o płatności z Funduszu Odbudowy. Otwiera to drogę do wypłaty 6,3 mld euro w ramach KPO. Pieniądzę mają trafić do Polski w nadchodzacych tygodniach.

Komisja uzasadniła swoją decyzję osiągnięciem przez Polskę w stopniu zadowalającym dwóch "superkamieni milowych", które mają wzmocnić niezależność polskiego sądownictwa poprzez reformę systemu dyscyplinarnego sędziów.

Zdaniem unijnych urzędników, w zadowalającym stopniu zrealizowany został kolejny ważny "kamień milowy", zobowiązujący Polskę do korzystania z Arachne - narzędzia informatycznego wspierającego systemy audytu i kontroli finansowej państw członkowskich, zapewniającego niezbędne zabezpieczenia przed nadużyciami finansowymi.

W ocenie KE, w następstwie działań podjętych w okresie od czerwca 2022 roku do lutego 2024 roku kompleksowo zreformowano system środków dyscyplinarnych wobec polskich sędziów. Komisja przypomniała, że Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego została zlikwidowana i zastąpiona niezależnym i bezstronnym sądem, powołanym na mocy ustawy przyjętej 9 czerwca 2022 roku (ustawy o Izbie Odpowiedzialności Zawodowej).

W opinii brukselskich urzędników wprowadzono zabezpieczenia, dzięki którym sędziowie nie są już narażeni na ryzyko odpowiedzialności dyscyplinarnej za treść wydawanych przez nich wyroków lub stosowanie prawa UE. Osiągnięto to na mocy ustawy z czerwca 2022 roku oraz rozporządzenia ministra sprawiedliwości z lutego 2024 roku, które określiło ramy powoływania doraźnych rzeczników dyscyplinarnych, co pozwala na umorzenie bezpodstawnego postępowania dyscyplinarnego.

KE poinformowała też, że wszyscy sędziowie, których dotyczą orzeczenia Izby Dyscyplinarnej, mieli prawo do rozpatrzenia ich sprawy przez nową Izbę Sądu Najwyższego w jasnych ramach czasowych i na zasadach określonych w ustawie z czerwca 2022 roku, a wszyscy sędziowie, których niesłusznie zawieszono, zostali przywróceni na stanowiska.

Ponadto - jak podkreśliła unijna instytucja - w przedstawionym przez Polskę planie działań znajduje się "wyraźne potwierdzenie jej zaangażowania na rzecz poszanowania nadrzędności prawa Unii i orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (TSUE)". Dotyczy to m.in. wyroku TSUE z 5 czerwca 2023 roku, uznającego niektóre przepisy polskiego prawa dotyczącego przewinień dyscyplinarnych sędziów za sprzeczne z prawem unijnym. 

Szefowa KE Ursula von der Leyen w miniony piątek podczas wizyty w Polsce zapowiedziała odblokowanie pieniędzy z Krajowego Planu Odbudowy. Jako pierwsza na początku zeszłego tygodnia informowała o tym nieoficjalnie dziennikarka RMF FM w Brukseli Katarzyna Szymańska-Borginon. 

Pozytywna ocena Komisji Europejskiej w sprawie tzw. Planu Działań przywracających w Polsce zasady państwa prawa otworzyła dostęp do ok. 60 mld euro z KPO i 76 mld euro dla polskich regionów z polityki spójności.

Pierwsze środki z KPO popłyną do Polski na przełomie marca i kwietnia. Chodzi o wypłatę 6,3 mld euro z wniosku, który 15 grudnia złożył premier Donald Tusk. Dzisiejszą pozytywną ocenę Komisji Europejskiej tego wniosku musi jeszcze zatwierdzić Komitet Ekonomiczno-Finansowy, czyli organ Rady UE, w skład którego wchodzą przedstawiciele krajów UE, KE, banków centralnych i Europejskiego Banku Centralnego. Komitet ma na to miesiąc. Jednak decyzja ta będzie już formalnością i niewykluczone, że będzie się ją dało przyspieszyć.

Pieniądze z funduszy spójności (z budżetu UE na lata 2021-2027) będą mogły natomiast popłynąć na konto w Warszawie od razu. Komisja Europejska będzie od dzisiaj zwracać pieniądze za wysyłane przez Polskę faktury np. za dany odcinek wybudowanej drogi czy modernizację szpitala. Od października 2022 r. zwroty za faktury nie były możliwe, bo Polska nie spełniała warunku związanego z Kartą Praw Podstawowych dotyczącego niezależności sądownictwa (KE wypłacała tylko zaliczki).

Dzisiejsze odblokowanie 137 mld euro stało się możliwe dzięki przygotowanemu przez ministra sprawiedliwości Adama Bodnara "Planu Działań" w sprawie przywrócenia praworządności oraz porządku konstytucyjnego w Polsce. Zawiera on rozpisane terminy przyjmowania 9 ustaw sądowniczych rozwiązujących problemy z KRS, SN czy Trybunałem Konstytucyjnym. Sprawy przyspieszyły, gdy minister Bodnar przedstawił ten plan 20 lutego unijnym ministrom spraw europejskich, by ich przekonać do zamknięcia procedury art. 7 Traktatu UE. 

Jak ustaliła dziennikarka RMF FM, początkowo Warszawa planowała przedstawić ten plan dopiero na marcowym posiedzeniu ministrów UE, jednak zdecydowano przyspieszyć, by mógł on być także podstawą do odblokowania KPO i unijnych funduszy spójności. 

Plan działań został bardzo pozytywnie przyjęty zarówno przez ministrów państw członkowskich UE, jak i KE. Do tego stopnia był to niezwykły zwrot w relacjach między Warszawą i Brukselą, że wiceszefowa KE Vera Jourova, komisarz ds. sprawiedliwości Didier Reynders i minister spraw zagranicznych Belgii Hadja Lahbib konkurowali o miejsce na konferencji prasowej przy ministrze Bodnarze. Każdy chciał mieć udział w tym sukcesie.

Przez sześć lat próbowaliśmy znaleźć sposób na postęp w procesie art. 7 i dopiero dzisiaj polski rząd po raz pierwszy przedstawił kompleksowy plan, jak tego dokonać - mówiła wówczas Jourova w specjalnej wypowiedzi dla RMF FM.

Poza planem działań legislacyjnych rząd Donalda Tuska przedstawił także rozwiązania alternatywne (na wypadek zawetowania ustaw sądowniczych przez prezydenta Andrzeja Dudę). Są to np. decyzje ministra gwarantujące sędziom, że nie będą pociągani do odpowiedzialności za przeprowadzenie testów niezależności sędziego, zadawanie pytań prejudycjalnych czy stosowanie unijnego prawa. 

Ważną rolę odegrała także decyzja o przystąpieniu Polski do Europejskiej Prokuratury. Duże znaczenie miało również zaufanie KE, że minister Bodnar doprowadzi zapowiadane działania do końca. Tego zaufania do poprzedniego rządu nie było.

Pieniądze z KPO (1,5 mld euro) mogą zostać przekazane między innymi rolnikom. Zapowiedział to wczoraj premier Donald Tusk. 

Z tych środków realizowany będzie także np. program "Czyste Powietrze" związany z dopłatami do wymiany starych pieców oraz docieplenia domów oraz program "Maluch", który wspiera rozwój instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3, a więc żłobków, klubów dziecięcych i dziennych opiekunów.