Wystawa z okazji stulecia powstania Związku Polaków w Niemczech

Wystawę można oglądać do końca listopada przed budynkiem Miejskiej Biblioteki Publicznej na pl. Sobieskiego. W uroczystości otwarcia, poza przedstawicielami IPN, wzięli udział m.in. uczniowie i nauczyciele bytomskich szkół i przedstawiciele lokalnych władz.

Dyrektor oddziału IPN w Katowicach Andrzej Sznajder przypomniał, że po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r., ostateczny kształt granic odrodzonego państwa ukształtował się dopiero kilka lat później, jednak znaczna część Polaków pozostała ojczyzną. W latach 20., w wyniku podziału obszaru plebiscytowego na Górnym Śląsku, po stronie niemieckiej znalazło się ponad pół miliona Polaków.

Sznajder dodał, że przez ostatnie lata przypominano wydarzenia związane z odradzaniem się Rzeczypospolitej, a rok 2022 był poświęcony przede wszystkim historii przyłączenia części Górnego Śląska do Polski. To nie jest koniec tej opowieści. Teraz chcemy przypomnieć i zapamiętać historię tych naszych Polaków, którym nie dane było zamieszkać w granicach Rzeczypospolitej. Stworzyli oni niemal natychmiast, bo już w 1922 r. Związek Polaków w Niemczech - powiedział.

Ta wystawa to lekcja patriotyzmu. To ważne zwłaszcza w tych dniach - kilka dni po naszym święcie państwowym, po rocznicy odzyskania niepodległości, dzieją wciąż straszne rzeczy, które nas dotykają i są coraz bliżej nas, zasadzie już w granicach naszej ojczyzny - mówił wiceprezydent Bytomia Adam Fras, nawiązując do wojny w Ukrainie i ostatnich związanych z nią wydarzeń.

Wystawa jest częścią ogólnopolskiego projektu zrealizowanego przez oddział IPN w Gdańsku wraz z oddziałami w Katowicach, Wrocławiu, Poznaniu, Szczecinie oraz delegaturami w Opolu i Olsztynie. Składa się na niego wystawa główna oraz siedem regionalnych. Część regionalna przygotowana przez Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej IPN w Katowicach prezentuje działalność Związku Polaków w Niemczech (ZPwN) w części Górnego Śląska, która w latach 1922-39 znajdowała się w granicach Niemiec. Na dwunastu panelach wystawienniczych przedstawiono najważniejsze informacje dotyczące liczebności Polaków na tym terenie, specyfiki regionu, działaczy, a także działalności gospodarczej, kulturalnej i oświatowej prowadzonej przez Związek ze szczególnym uwzględnieniem historii Polskiego Gimnazjum w Bytomiu i Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech.

Gimnazjum Polskie w Bytomiu otwarto 8 listopada 1932 r. dzięki staraniom ZPwN i Polskiego Towarzystwa Szkolnego. Była to pierwsza i wówczas jedyna szkoła średnia dla Polaków, która kształciła młodzież męską z terenu Niemiec. Gimnazjum znalazło siedzibę w budynku po wydawnictwie "Katolik" przy obecnej al. Legionów. Do wybuchu II wojny światowej szkołę ukończyło 505 uczniów, spośród których 64 zdało maturę.

Tradycje Gimnazjum kontynuuje dziś I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Smolenia. Na sztandarze i tarczy liceum widnieje Rodło - emblemat ZPwN, będący też znakiem polskich organizacji młodzieżowych działających w Rzeszy. Polaków z Niemiec nazywano "Rodłakami". Symbol Rodła powstał na początku lat 30., a jego nazwa to zbitka pierwszych dwóch liter wyrazu "rodzina" i ostatnich trzech wyrazu "godło". Znak symbolicznie przedstawia bieg Wisły z zaznaczonym na nim Krakowem.

Związek Polaków w Niemczech powstał 22 sierpnia 1922 r. jako spadkobierca wszystkich organizacji Polaków żyjących na dawnych terenach zaboru pruskiego i w Niemczech. Organizacja prowadziła działalność kulturalną, społeczną i gospodarczą, dbając zarówno o liczącą wówczas milion osób mniejszość polską, jak i starając się reprezentować wobec władz niemieckich interesy innych mniejszości narodowych. Związek miał swoich reprezentantów we władzach różnych szczebli. Z jego inicjatywy powstał m.in. Związek Spółdzielców Polskich i Związek Polskich Towarzystw Szkolnych.

3 grudnia 1937 r. w Domu Polskim w Zakrzewie Rada Naczelna ZPwN na nadzwyczajnym posiedzeniu podjęła decyzję o zorganizowaniu I Kongresu Polaków, który odbył się 6 marca 1938 r. w Berlinie, wzięło w nim udział ponad 5 tys. przedstawicieli polskiej ludności. Kongres był największą w tamtym okresie manifestacją narodową Polaków w Niemczech. Podczas tego spotkania ogłoszono Pięć Prawd Polaków: "Jesteśmy Polakami. Wiara Ojców naszych jest wiarą naszych dzieci. Polak Polakowi bratem. Co dzień Polak Narodowi służy. Polska Matką naszą, nie wolno mówić o Matce źle".

Organizacja została zdelegalizowana przez władze Niemiec w 1940 r., a jej działacze padli ofiarą represji. Wielu z nich Niemcy zamordowali, ponad tysiąc uwięzili w obozach koncentracyjnych. ZPwN wznowił działalność na terenie Niemiec już w 1945 r. i działa do dziś.

W grudniu 2017 r. Senat podjął uchwałę o ustanowieniu roku 2018 - Rokiem Prawd Polaków spod Znaku Rodła. "Prawdy Polaków spod Znaku Rodła przypominane w roku 100. rocznicy odzyskania niepodległości przez Państwo Polskie są, dzięki ich uniwersalnemu przesłaniu, wyjątkową okazją do pojednania narodowego i wyeksponowania wspólnotowego charakteru skarbca ideowego naszych przodków" - napisali senatorowie.