Astronomowie Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO) uruchomili instrument, który pozwoli obserwować planety pozasłoneczne. Aparatura o nazwie SPHERE, zainstalowana na należącym do ESO teleskopie VLT w Obserwatorium Paranal w Chile, potwierdziła swoje możliwości dostarczając w pierwszych dniach pracy imponujące widoki różnych obiektów, w tym dysków pyłowych wokół pobliskich gwiazd.
SPHERE (Spectro-Polarimetric High-contrast Exoplanet REsearch) to potężne urządzenie do poszukiwania i badania planet pozasłonecznych, korzystające jednocześnie z kilku zaawansowanych technik i oferujące znacząco lepszą wydajność, niż dotychczas istniejące instrumenty. Jak się oczekuje, aparatura ta zrewolucjonizuje badania planet pozasłonecznych i dysków okołogwiazdowych.
SPHERE zaprojektowało i zbudowało konsorcjum wielu europejskich instytutów, kierowane przez Institut de Planétologie et d'Astrophysique de Grenoble we Francji, we współpracy z ESO. W grudniu 2013 roku instrument przeszedł testy w Europie, a następnie został dostarczony do Paranal w Chile. Montaż na VLT Unit Telescope 3 ukończono w maju bieżącego roku.
Głównym zadaniem dla SPHERE będzie poszukiwanie i bezpośrednie obrazowanie olbrzymich planet pozasłonecznych okrążających pobliskie gwiazdy. To niezwykle trudne wyzwanie, gdyż tego rodzaju planety znajdują się bardzo blisko swoich gwiazd, zaś ich światło jest zdecydowanie słabsze. Na zwykłym zdjęciu, nawet wykonanym w najlepszych warunkach, światło od gwiazdy całkowicie przyćmiewa obraz planety. Projekt SPHERE koncentruje się na uzyskiwaniu jak największego kontrastu na niewielkim obszarze nieba wokół oślepiającej gwiazdy.
By uzyskać najlepszy z dostępnych instrumentów do wykonywania obrazów planet kontrast, SPHERE łączy kilka zaawansowanych technik. Przy jego budowie konieczne było opracowanie nowatorskich technologii, szczególnie w zakresie optyki adaptywnej, detektorów oraz elementów koronografów.
Pierwsza z nowatorskich technik to ekstremalna wersja optyki adaptywnej do korygowania zaburzających efektów od ziemskiej atmosfery. To sprawia, że zdjęcia są bardziej ostre i kontrastowe. Dalsza poprawa kontrastu możliwa jest z kolei dzięki użyciu do blokowania światła gwiazdy specjalnego koronografu. Na końcu stosowana jest technika zwana obrazowaniem różnicowym, która pozwala na rozróżnić światło planet i gwiazd ze względu na barwę i polaryzację.
Podczas pierwszych obserwacji wybrano kilka celów, umożliwiających testowanie różnych trybów pracy instrumentu. W podczerwieni uzyskano między innymi najlepszy jak dotąd obraz pierścienia pyłu wokół pobliskiej gwiazdy HR 4796A. Zdjęcie nie tylko pokazuje wyjątkowo wyraźnie pierścień, ale także ilustruje na ile SPHERE może usunąć światło jasnej gwiazdy z centrum zdjęcia. Także w podczerwnieni obserwowano największy z księżyców Saturna, Tytan. Zdjęcie dla długości fal 1,59 mikrometra pokazuje nieco szczegółów jego zasłoniętej gęstymi chmurami powierzchni. Po dalszych intensywnych testach oraz fazie wstępnych obserwacji naukowych SPHERE zostanie udostępniony społeczności astronomicznej w dalszej części 2014 roku.
Na podstawie materiałów prasowych ESO.
