Fundacja Nobla powstała w 1900 roku. Rok później, w cztery lata po śmierci fundatora, po raz pierwszy wręczono nagrody. Zgonie z tradycją są one przyznawane laureatom w kolejne rocznice śmierci wynalazcy - 10 grudnia, a ogłaszane około dwa miesiące wcześniej.
Od 1901 roku laureaci są wybierani w dziedzinie: literatury, fizyki, chemii oraz medycyny lub fizjologii. Równie długo przyznawana jest też Nagroda Pokojowa. Alfred Nobel nie ustanowił nagrody dla ekonomistów, którą przyznaje się dopiero od 1968 roku. Jej fundatorem jest Bank Szwecji.
Pierwsze naukowe nagrody otrzymali w 1901 roku: niemiecki uczony Wilhelm Roentgen, odkrywca promieni X i ich praktycznego zastosowania, Holender Jacob Van Hoff, twórca nowoczesnej chemii fizycznej, a także niemiecki bakteriolog Emil Behring, twórca licznych surowic i szczepionek, m.in. przeciwko tężcowi i błonicy.
Nagrody Nobla wywarły ogromny wpływ na rozwój światowej nauki w XX wieku, podnosząc również prestiż środowiska naukowego. Nobliści byli postrzegani nie tylko jako wybitni badacze i genialni odkrywcy, ale także jako autorytety moralne.
Nagrodą premiowano rzeczywiste osiągnięcia naukowe, w tym pionierskie prace związane m.in. z rozwojem badań nad elektrycznością i falami elektromagnetycznymi, a także atomistyką, promieniotwórczością, fizyką cząstek elementarnych, kriogeniką, nowymi teoriami kosmologicznymi i astronomicznymi. Bardzo często nie brakowało jednak kontrowersji w doborze uhonorowanych.
Idea Alfreda Nobla przetrwała cały XX wiek. W ubiegłym wieku zdarzyły się jednak kilkukrotnie lata, w których nie przyznano nagród. Powodem były między innymi działania wojenne, uchybienia formalne lub brak kandydatów.
Zgodnie z wolą fundatora, nagroda w danej dziedzinie może zostać podzielona najwyżej między trzy osoby. Od 1901 do 2009 r. wyróżnienie najczęściej trafiało jednak do indywidualnych laureatów. Najrzadziej nagrodą dzielili się literaci - aż 98 miało kwotę tylko dla siebie.
W ciągu 109 lat istnienia Nagrody Nobla nie obyło się też bez potknięć. Nagrody nie otrzymał, mimo wielokrotnego wysuwania jego kandydatury, francuski matematyk, przyrodnik i filozof Henri Poincarre, jeden z najwybitniejszych uczonych z przełomu XIX i XX wieku. Natomiast Albert Einstein, twórca teorii względności dostał Nobla za marginalne w jego dorobku badania nad zjawiskiem fotoelektryczności.
W sumie do 2009 r. noblowskim laurem wyróżniono 806 osób i 23 organizacje. Z tego 64 to laureaci w dziedzinie nauk ekonomicznych. Tylko 41 laureatek to kobiety.
Najmłodszym noblistą w historii jest Lawrence Bragg, który w 1915 roku, w wieku 25 lat odebrał wspólnie z ojcem wyróżnienie w dziedzinie fizyki. Najstarszy dotychczas laureat to Leonid Hurwicz, któremy otrzymał nagrodę w dziedzinie ekonomii w wieku 90 lat. Wśród żyjących noblistów najstarsza jest zaś Rita Levi-Montalcini, nagrodzona w 1986 roku w dziedzinie fizjologii i medycyny. 22 kwietnia 2010 świętowała 101 urodziny.
