Międzynarodowy zespół naukowców kierowany przez prof. Grzegorza Pietrzyńskiego z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego ogłosił na łamach prestiżowego tygodnika naukowego "Nature" zaskakujące wyniki analizy unikalnego układu podwójnego gwiazd w pobliżu centrum Drogi Mlecznej. Układ o katalogowej nazwie OGLE-BLG-RRLYR-02792, składa się z czerwonego olbrzyma oraz gwiazdy pulsującej.

Zaobserwowana w tym układzie gwiazda pulsująca zmienia rozmiary w sposób charakterystyczny dla dobrze znanej grupy gwiazd zmiennych, zwanych przez astronomów gwiazdami typu RR Lutni. Gwiazdy te są dla współczesnej astrofizyki niezmiernie ważne. Uznaje się je za wzorce odległości i wieku. Choć znane są od ponad stu lat, nadal kryją wiele tajemnic i pozostają przedmiotem intensywnych badań.

Mimo, iż na niebie obserwujemy dziesiątki tysięcy gwiazd typu RR Lutni, do tej pory nie udało się znaleźć ani jednego podwójnego układu zaćmieniowego zawierającego tego typu gwiazdę. Obserwacje gwiazd podwójnych zaćmieniowych, to znaczy zakrywających się nawzajem w wyniku ruchu wokół wspólnego środka masy, pozwalają niezwykle precyzyjnie ważyć i mierzyć gwiazdy. Teraz w odkrytym przez prof. Igora Soszyńskiego układzie OGLE-BLG-RRLYR-02792 oprócz zmian jasności pochodzących od pulsacji typu gwiazd RR Lutni zarejestrowano również zaćmienia. To stworzyło niepowtarzalną okazję, aby po raz pierwszy dokładnie zbadać gwiazdę typu RR Lutni.

"Otrzymane rezultaty okazały się niezwykle zaskakujące - wynika z nich, że masa gwiazdy pulsującej wynosi zaledwie ćwierć masy Słońca" - mówi prof. Grzegorz Pietrzyński lider zespołu i pierwszy autor pracy. Wynik ten jest sprzeczny z dotychczasowym przekonaniem, że masa gwiazd typu RR Lutni powinna być około dwa razy większa.

Zagadkę zbyt małej masy gwiazdy OGLE-BLG-RRLYR-02792 udało się rozwiązać przy użyciu modeli ewolucyjnych obliczonych przez prof. Kazimierza Stępnia, również z Obserwatorium Astronomicznego UW. Modele te sugerują, że w czasie ewolucji gwiazdy wchodzące w skład systemu podwójnego znajdowały się tak blisko siebie, że mogła nastąpić pomiędzy nimi wymiana masy. W ten sposób gwiazda początkowo większa straciła warstwy zewnętrzne, a jej rozgrzane jądro wykonuje obecnie pulsacje, doskonale imitując klasyczną gwiazdę typu RR Lutni.

"Sto lat po odkryciu pierwszych gwiazd typu RR Lutni odkryliśmy, że istnieje zupełnie nowy nieznany dotychczas mechanizm tworzenia się gwiazd pulsujących, które zachowują się w identyczny sposób jak klasyczne gwiazdy RR Lutni, lecz mają zupełnie inne pochodzenie i własności fizyczne" - mówi prof. Pietrzyński. Istnienie większej liczby takich gwiazd mogłoby stanowić potencjalne źródło błędów przy wyznaczaniu odległości we Wszechświecie za pomocą gwiazd typu RR Lutni, gdyż są one od nich obserwacyjnie nierozróżnialne a emitują mniej promieniowania. Wszystko wskazuje jednak na to, że jest ich mało i nie mają w tym przypadku istotnego znaczenia.

Układ OGLE-BLG-RRLYR-02792 to kolejne istotne odkrycie, którego dokonano w ramach polskiego projektu OGLE, kierowanego przez prof. Andrzeja Udalskiego. OGLE to jeden z największych przeglądów nieba na świecie prowadzony w Obserwatorium Las Campanas w Chile od dwudziestu lat przez polskich astronomów z Obserwatorium Astronomicznego UW.

Na podstawie informacji Obserwatorium Astronomicznego UW.