3 grudnia 1725 roku Tomasz Józef Zamoyski podpisał akt lokacyjny miasta, które przez trzy stulecia przechodziło burzliwe dzieje – od rozkwitu rzemiosła i handlu, przez dramatyczne wojenne tragedie, aż po współczesny czas dynamicznego rozwoju. Oto niezwykła opowieść o Józefowie, miejscu z duszą, które nieprzerwanie zachwyca mieszkańców i turystów.
- Józefów, założony 3 grudnia 1725 roku przez Tomasza Józefa Zamoyskiego, stał się ważnym centrum handlowo-administracyjnym Roztocza.
- Miasto słynęło z rzemiosła, produkcji papieru i metalurgii, a także było miejscem tętniącego życiem rynku i jarmarków.
- Historia Józefowa to także dramatyczne wydarzenia: pożary, epidemie, Powstanie Styczniowe i tragiczne losy podczas II wojny światowej, w tym masowa egzekucja Żydów.
- Po wojnie Józefów powoli się odbudowywał, odzyskał prawa miejskie w 1988 roku, a dziś łączy bogatą historię z nowoczesnym klimatem i atrakcjami turystycznymi.
- Chcesz poznać więcej fascynujących faktów i odkryć, co warto zobaczyć w tym wyjątkowym mieście? Sprawdź pełny artykuł!
Trzysta lat temu, dokładnie 3 grudnia 1725 roku, na gruntach wsi Majdan Nepryski, w samym sercu Ordynacji Zamojskiej, narodził się Józefów. To właśnie Tomasz Józef Zamoyski, piąty ordynat, po latach starań doprowadził do lokacji miasta na prawie magdeburskim, nadając mu imię od swojego drugiego imienia. Józefów miał stać się nie tylko centrum administracyjnym, ale i handlowo-usługowym tej części Roztocza.
Urbanistyczne serce Józefowa stanowił rynek - kwadrat o boku 170 metrów, otoczony drewnianymi domami z wysokimi poddaszami i charakterystycznymi dachami. To tu rozkwitał handel, a podcienia ratusza tętniły życiem kupców i rzemieślników. Miasto otrzymało prawo organizowania jarmarków oraz propinacji, co znacząco wpływało na lokalną gospodarkę.
Już w połowie XVIII wieku Józefów był centrum klucza dóbr Ordynacji Zamojskiej. Poza handlem i rzemiosłem, szczególne miejsce zajmowało sitarstwo, wydobycie i obróbka kamienia oraz wypalanie wapna. Kilka kilometrów od miasta, nad rzeką Sopot, działała hamernia - ordynacki zakład metalurgiczny, produkujący miedziane wyroby dla browarów, gorzelni i młynów.
Nie sposób pominąć papierni i słynnej drukarni Szai Waxa, która w latach 1820-1841 była jednym z największych zakładów pracy w regionie, rozsławiając Józefów w kraju i za granicą. W latach trzydziestych XIX wieku tutejsza papiernia produkowała aż 80 proc. całego papieru w województwie lubelskim.
Los nie zawsze był łaskawy dla mieszkańców Józefowa. Pożary w XIX wieku, w tym spłonięcie ratusza i synagogi, oraz epidemia cholery, która pochłonęła ponad 200 osób, na długo zapisały się w pamięci. Szczególnie dramatyczne były wydarzenia Powstania Styczniowego. W lasach pod Józefowem toczyły się zacięte walki, a w jednej z potyczek zginął młody poeta-powstaniec Mieczysław Romanowski. Dziś jego pamięć czci lokalna szkoła i izba pamięci.
Po upadku powstania, w 1870 roku, Józefów utracił prawa miejskie, co na lata zahamowało jego rozwój.
Nowy rozdział w historii Józefowa otworzyło odzyskanie niepodległości przez Polskę. W latach 1919-1939 miasto przeżywało gospodarczy rozkwit. Liczba mieszkańców podwoiła się, a Józefów stał się prężnym ośrodkiem handlowo-rzemieślniczym. Kwitły organizacje społeczne, a miasto tętniło życiem.
II wojna światowa przyniosła Józefowowi niewyobrażalne cierpienia. 13 lipca 1942 roku Niemcy dokonali masowej egzekucji, mordując 1500 mieszkańców pochodzenia żydowskiego. Zagłada dotknęła ponad 70 proc. ludności miasta. Polscy mieszkańcy również padali ofiarą represji, szczególnie za udział w ruchu oporu.
Józefów był świadkiem pacyfikacji, bombardowań i dramatycznej operacji "Sturmwind", podczas której zginęły setki partyzantów. Mimo tych tragedii, duch walki nie zgasł - oddziały Armii Krajowej skutecznie stawiały opór, a miasto zyskało miano "Republiki Józefowskiej".
Po wojnie Józefów długo podnosił się z ruin. Tempo przyrostu liczby mieszkańców było powolne, ale determinacja społeczności była ogromna. Właśnie tutaj powstała pierwsza szkoła średnia w wyzwolonej Polsce - już 15 października 1944 roku rozpoczęły się lekcje w budynku wybudowanym przez mieszkańców.
W 1988 roku, po ponad stu latach, Józefów odzyskał prawa miejskie.
Dzisiejszy Józefów to miejsce, gdzie historia spotyka się z nowoczesnością. Rynek, zrewitalizowany w 2011 roku, pełni funkcję miejskiego parku, w którym mieszkańcy i turyści mogą podziwiać fontannę z rzeźbami zwierząt, dzieła studentów UMCS, zegar słoneczny, pręgierz i pomnik bohaterów walk o niepodległość. Estetyczne alejki, stylizowane ławki i lampy tworzą wyjątkową atmosferę.
Warto odwiedzić także Dom Ludowy z 1925 roku, ratusz, neobarokowy kościół fundacji hrabiego Józefa Zamoyskiego, cmentarz rzymskokatolicki z unikatowymi nagrobkami, zabytkową synagogę, w której dziś mieści się Miejska Biblioteka Publiczna, oraz jeden z najstarszych kirkutów na Lubelszczyźnie.
Symbolem dawnych czasów jest ordynacki pręgierz oraz lamus - spichlerz i dawny areszt ordynacki. Wszystkie te miejsca przypominają o bogatej, wielokulturowej przeszłości Józefowa.