Tegoroczną nagrodę w dziedzinie chemii otrzymali Amerykanin Richard Heck z University of Delaware, oraz Japończycy Ei-ichi Negishi z Purdue University i Akira Suzuki Hokkaido University. Wyróżniono ich za odkrycie metod wykorzystania palladu dla syntezy skomplikowanych cząsteczek organicznych.
Komitet Noblowski nagrodził w tym roku twórców wyjątkowo wyrafinowanych metod budowy nowych związków chemicznych. Laureaci zaproponowali, każdy w swoim zakresie reakcje, które pomagają w tworzeniu skomplikowanych cząsteczek organicznych. Atomy węgla, które je tworzą nie zawsze chętnie wchodzą w takie związki, trzeba zastosować odpowiednie katalizatory i prowadzić reakcję w określonych warunkach.
Dzięki metodom opracowanym niezależnie przez każdego z laureatów, możemy teraz sztucznie syntetyzować cząsteczki o podobnym stopniu skomplikowania jak te, które do tej pory obserwowaliśmy wyłącznie w naturze. Znaczenie ich odkryć jest olbrzymie bowiem te nowe cząsteczki mogą być stosowane w najróżniejszych dziedzinach, przy tworzeniu nowych leków, w rolnictwie, a także w najnowocześniejszej elektronice.
80-letni Japończyk Akira Suzuki był wielokrotnie wymieniany jako kandydat do nagrody Nobla, jednak dopiero w tym roku trafiła ona w jego ręce. Jak poinformowała agencja Associated Press, po ogłoszeniu decyzji Suzuki odebrał telefon z gratulacjami od premiera Japonii Naoto Kana.
Akira Suzuki urodził się w 1930 roku w japońskim mieście Mukawa. Po obronie doktoratu na Uniwersytecie Hokkaido w Sapporo kontynuował karierę na uczelni. W latach 1963 - 1965 Suzuki pracował na Purdue University w stanie Indiana, po czym powrócił do Japonii, by już więcej nie rozstawać się na dłużej ze swoją Alma Mater. Po przejściu na emeryturę w 1994 roku wykładał na Uniwersytecie Okayama i Kurashiki.
W 1979 roku naukowiec opublikował wyniki swoich badań, które doprowadziły do opracowania reakcji, zwanej reakcją Suzuki, która odgrywa istotną rolę w syntezie organicznej i wykorzystywana jest w procesach przemysłowych. Jest to reakcja pomiędzy arylowym lub winylowym kwasem boronowym a halogenkiem winylu lub arylu przy zastosowaniu katalizatora w postaci kompleksów palladu.
Japończyk Ei-ichi Negishi zrezygnował z kariery w komercyjnej firmie i poświecił się pracy naukowej pod okiem innego chemika-noblisty Herberta C. Browna. Dzięki temu dziś sam może cieszyć się tym największym wyróżnieniem dla naukowca. Obudzony o 5 nad ranem telefonem z informacją o Noblu Negishi nie krył radości i wyznał, że ta nagroda znaczy dla niego bardzo dużo. Skłamałbym mówiąc, że o niej nie myślałem. Powiedziałem kiedyś komuś, że zacząłem myśleć - marzyć - o tej nagrodzie pół wieku temu - wyznał. Zaznaczył też, że planuje wykorzystać swoją część nagrody na dalsze badania.
Ei-ichi Negishi urodził się w 1935 r. w chińskim mieście Changchun, które wtedy przez bardzo krótki czas znajdowało się pod panowaniem Japonii. Dorastał w Kraju Kwitnącej Wiśni.
W 1958 r. uzyskał licencjat na Uniwersytecie Tokijskim i zatrudnił się w firmie chemicznej Teijin. Dwa lata później otrzymał prestiżowe stypendium Fulbrighta na Uniwersytecie Stanu Pensylwania w Filadelfii, gdzie w 1963 r. uzyskał tytuł doktora. Choć powrócił do firmy Teijin, wkrótce zdecydował się kontynuować karierę naukową. W 1966 roku dołączył do zespołu prof. Herberta Charlesa Browna na Uniwersytecie Purdue w West Lafayette (stan Indiana), gdzie prowadził badania nad syntezą organicznych związków boru. W 1968 r. został mianowany asystentem prof. Browna, przyszłego noblisty z chemii (1979 r.) i doktora honoris causa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Cztery lata później Negishi przeniósł się na Uniwersytet w Syracuse (stan Nowy Jork), gdzie rozpoczął wieloletnie badania nad wykorzystaniem metali jako katalizatorów syntezy związków organicznych. Jego początkowe próby z miedzią jako katalizatorem nie powiodły się, więc zaczął badać zastosowanie innych nieradioaktywnych metali. W latach 1976-78 opublikował ok. 10 prac opisujących katalizowane przez pallad lub nikiel reakcje krzyżowego sprzęgania, stosowane w syntezie bardzo reaktywnych związków organicznych z różnymi metalami, takimi jak magnez, cynk, glin, cyrkon, cyna i półmetalami, jak bor. Dziś, reakcja z cynkiem katalizowana przez pallad (lub nikiel) jest określana jako reakcja Negishi. To za nią badacz otrzymał Nagrodę Nobla.
W 1976 r. Negishi wrócił na Uniwersytet Purdue jako profesor. 20 lat później otrzymał tytuł wybitnego profesora chemii.
Negishi jest autorem lub współautorem ponad 400 publikacji, w tym dwóch książek, z czego jedna jest podręcznikiem na temat zastosowania palladu w syntezie organicznej. Dotychczas były one cytowane ponad 17 tys. razy. Badacz posiada również kilka patentów.
Wśród najważniejszych nagród i wyróżnień, które otrzymał można wymienić nagrodę Chemicznego Towarzystwa Japońskiego (1996), nagrodę Amerykańskiego Towarzystwa Chemicznego w dziedzinie chemii metaloorganicznej (1998), Yamada-Koga Prize (2007), Złoty Medal Uniwersytetu Karola w Pradze (2007).
Amerykański chemik Richard F. Heck, tegoroczny noblista, otrzymał nagrodę rok przed swoimi 80. urodzinami. Uczony jest autorem reakcji nazwanej jego imieniem, która przyczyniła się m.in. do postępu w automatycznym sekwencjonowaniu DNA i syntezy związków budujących leki.
Reakcja Hecka polega na przyłączeniu nienasyconego związku organicznego do alkenu, przez co tworzy się nowe wiązanie węgiel-węgiel lub węgiel-azot. W roli katalizatora występują najczęściej kompleksy palladu.
Richard F. Heck urodził się w Springfield w stanie Massachusetts w 1931 roku. W 1954 roku obronił pracę doktorską na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles. Współpracował wówczas z innym amerykańskim chemikiem Saulem Winsteinem. Później przez pewien czas prowadził badania na Eidgenoessische Technische Hochschule w Zurychu, a następnie wrócił na Uniwersytet Kalifornijski i w 1957 roku rozpoczął współpracę z firmą Hercules w Wilmington w stanie Delaware.
Pod koniec lat 60. badania nad używaniem katalizatorów palladowych podczas tworzenia olefin zawierających grupę fenylową doprowadziły do opracowania reakcji Hecka (czasem nazywanej również reakcją Mizoroki-Hecka). Rezultaty swojej pracy naukowiec opublikował w serii artykułów, które ukazały się na łamach prestiżowego "Journal of the American Chemical Society".
W 1971 r. Heck kontynuował już pracę badawczą na Wydziale Chemii i Biochemii Uniwersytetu Delaware, gdzie pozostał aż do przejścia na emeryturę w 1989 roku.
Na początku lat 70. Heck i Mizoroki niezależnie zainicjowali wykorzystanie podczas reakcji krzyżowego sprzęgania mniej toksycznych halogenków arylowych. Dalsza kariera naukowa Hecka opierała się głównie na udoskonalaniu i rozwijaniu tej szeroko dziś stosowanej metody syntezy organicznej.
W 2006 roku Heck otrzymał Nagrodę Herberta C. Browna za kreatywne badania nad metodami syntezy.
W ubiegłym roku Nobla podzielili między sobą Venkatraman Ramakrishnan, Thomas A. Steitz oraz Ada E. Yonath z Izraela. Wszyscy zostali nagrodzeni za badania nad strukturą i funkcją rybosomu, struktury, odpowiedzialnej za wdrażanie w życie planów zapisanych w DNA.
W 2008 roku prestiżowa nagroda powędrowała do trzech obywateli USA. Osamu Shimomura, Martin Chalfie i Roger Y. Tsien zostali wyróżnieni przez Instytut Karoliński w Sztokholmie za doświadczenia, dotyczące świecącego na zielono białka GFP, wyizolowanego po raz pierwszy od meduzy.
Dzięki znakowaniu GFP można obserwować umiejscowienie, przemieszczanie i działanie znakowanych białek. GFP pozwoliło na przykład śledzić los komórek nerwowych uszkodzonych przez chorobę Alzheimera, wzrost chorobotwórczych bakterii czy powstawanie wytwarzających insulinę komórek beta w trzustce rozwijającego się zarodka.
