Fundator Nagrody Nobla - inżynier i wynalazca Alfred Bernhard Nobel to postać niezwykła. Swoimi talentami mógłby obdzielić kilka osób. Doskonale wykształcony poliglota i podróżnik, miłośnik literatury, a przy tym naukowiec i autor wynalazków, które przyniosły mu fortunę.

Alfred Bernhard Nobel urodził się w 1833 roku w Sztokholmie. Jego ojciec Immanuel Nobel był inżynierem i wynalazcą. Matka Andrietta Ahlsell pochodziła z dobrze sytuowanej rodziny. W roku narodzin Alfreda jego rodzice zbankrutowali i wyemigrowali do Finlandii. Gdy Alfred miał dziewięć lat zamieszkali w Rosji. Ojciec wkrótce stał się bogatym człowiekiem - produkował broń dla armii rosyjskiej i zajmował się wynalazkami, które stosował następnie w swoich fabrykach. W 1842 roku Noblowie przenieśli się do Sankt Petersburga.

Alfred już wieku 17 lat biegle mówił po szwedzku, rosyjsku, angielsku, francusku i niemiecku. Miało to związek z wieloma odbytymi przez niego podróżami. Od wczesnej młodości był także miłośnikiem literatury, pisywał wiersze. Większość z nich zniszczył jednak pod koniec życia.

Podczas swojej edukacji Nobel odwiedził wiele europejskich krajów. W Paryżu pracował na przykład w prywatnym laboratorium słynnego prof. T.J. Pelouze. Tam właśnie spotkał młodego chemika Ascanio Sobrero, który trzy lata wcześniej wynalazł nitroglicerynę. Uważano wtedy, że jest to wynalazek zbyt niebezpieczny, by mógł znaleźć praktyczne zastosowanie. Nobel zaczął jednak pracować nad praktycznym i bezpiecznym wykorzystaniem tej substancji.

Największy rozgłos i duże pieniądze przyniosło Alfredowi Noblowi wynalezienie dynamitu - materiału wybuchowego stanowiącego mieszankę nitrogliceryny (75 proc.) i ziemi okrzemkowej (25 proc.). Swój wynalazek opatentował w 1867 roku. Odkrycie okupił jednak rodzinną tragedią. Podczas prac laboratoryjnych doszło do eksplozji, w której zginął młodszy brat Alfreda - Emil.

Zapotrzebowanie na dynamit w industrializującym się świecie było olbrzymie i przyniosło wynalazcy fortunę. Powiększał ją, wykorzystując inne swoje wynalazki jak na przykład sztuczny jedwab, sztuczną skórę czy syntetyczny kauczuk. Ogółem opatentował ich 355 nowinek. W jego posiadaniu było ponad 90 fabryk i laboratoriów w 20 krajach, między innymi w Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii, Rosji.

Nobel zakładał, że wynalezienie dynamitu zniechęci ludzi do prowadzenia wojen. Jego kalkulacje okazały się jednak złudne. Odczuwając z tego powodu ogromne wyrzuty sumienia, ufundował m.in. Pokojową Nagrodę Nobla. Chciał w ten sposób, chociażby po części, wynagrodzić ludzkości szkody wyrządzone zastosowaniem dynamitu.

Poza dynamitem Nobel wynalazł także balistyt (pierwszy z serii prochów bezdymnych), a także skonstruował pierwszy detonator.

Chociaż na stałe mieszkał w Paryżu, bardzo dużo podróżował. Victor Hugo napisał kiedyś o nim, że jest najbogatszym wagabundą Europy. Poza podróżami pasjonowała go przede wszystkim praca w laboratorium.

Za swoje osiągnięcia został wybrany na członka Instytutu Królewskiego w Londynie, Towarzystwa Inżynierów Cywilnych w Paryżu i Szwedzkiej Królewskiej AN w Sztokholmie. Otrzymał też doktorat honoris causa uniwersytetu w Uppsali.

Zainteresowania naukowe Nobla były bardzo szerokie - znał się nie tylko na chemii i fizyce, ale także na medycynie i fizjologii. Podobno zainteresował się tymi specjalnościami z powodu słabego zdrowia. Wierzył, że medycyna uleczy w przyszłości dolegliwości, które go nękały.

Pod koniec życia Alfreda Nobla jego majątek wynosił 31,5 mln koron szwedzkich (9,2 mln ówczesnych dolarów USA). Ostatnią wolą, złożoną 27 listopada 1895 roku w szwedzko-norweskim klubie w Paryżu, przeznaczył cały swój majątek na nagrody. Zarządził w testamencie, by co roku dochód ze spadku dzielić na pięć równych części pomiędzy tych, którzy szczególnie zasłużyli się ludzkości - fizyków, chemików, medyków, pisarzy i krzewiących pokój.

Alfred Nobel zmarł na atak serca 10 grudnia 1896 roku w swoim domu w San Remo. Kłopoty z egzekucją testamentu sprawiły, że nagrody po raz pierwszy przyznano dopiero w 1901 roku. Rok wcześniej wykonawcy testamentu Nobla - dwaj młodzi inżynierowie Ragnar Sohlman i Rudolf Lilljequist - powołali Fundację Nobla, która miała administrować pieniędzmi.

Od 1901 roku Nagrody Nobla są wręczane laureatom w kolejne rocznice śmierci fundatora - 10 grudnia.