Archiwom Państwowym przekazano "Notę Wilsona". Tak prezydent USA walczył o odrodzenie Polski

Na papierze listowym amerykańskiego przywódcy umieszczona jest jego odręczna notatka z autografem. Na jednej stronie znajduje się cytat z przemówienia prezydenta Wilsona do Senatu USA z 22 stycznia 1917 roku o konieczności odrodzenia Polski jako zjednoczonego, niepodległego i suwerennego państwa.
 
Na odwrocie dokumentu widnieje treść 13 punktu ze słynnego 14-punktowego programu pokojowego Wilsona, który przedstawił 8 stycznia 1918 roku w orędziu do Kongresu USA. Prezydent wzywał m.in. do stworzenia niepodległego państwa polskiego na terytoriach zamieszkanych przez ludność bezsprzecznie polską, z wolnym dostępem do morza.
 
Niezwykłość noty polega też na tym, że Wilson nie lubił sam pisać, lecz wolał dyktować teksty swemu sekretarzowi i składać pod nimi swój podpis - wyjaśnił mecenas Przemysław Jan Bloch z nowojorskiej fundacji. Jak dodał nota znajdowała się najpierw w rękach Ignacego Paderewskiego, po czym trafiła kolejno do kilku prywatnych kolekcji. Fundacja Blochów odkupiła ją przed kilkoma laty.
 
Pomysłodawcą przekazania dokumentu Polsce był redaktor naczelny miesięcznika "Spotkania z zabytkami" Wojciech Przybyszewski, który jest jednocześnie jednym z dyrektorów fundacji.
 
Poza jego sugestią, przekonał mnie do przekazania "Noty Wilsona" także fakt, że zostanie ona umieszczona na polskiej liście UNESCO. Jak sądzę Archiwum Akt Nowych w Archiwach Państwowych jest najlepszym miejscem, by zdeponować tego rodzaju dokument - ocenił Bloch.
 
Dziękując za notę dyrektor naczelny Archiwów Państwowych prof. Władysław Stępniak  przypomniał o ubiegłorocznej inauguracji w Polsce krajowej listy Programu UNESCO "Pamięć Świata". Jest to rejestr międzynarodowych dokumentów dotyczących ważnych wydarzeń.
 
Według prof. Stępniaka polska lista obejmuje 11 wpisów, w tym memorandum Paderewskiego do Wilsona. Wskazuje ono na konieczność m.in. odbudowy polskiej państwowości po okresie rozbiorów.
 
Dyrektor archiwów zwrócił uwagę, że państwa zachodnie układając stosunki pokojowe w Europie po wybuchu rewolucji październikowej patrzyły z niepokojem na Wschód przekonane, że eksperyment bolszewicki się nie powiedzie. W związku z tym nie chciały podejmować wiążących decyzji dotyczących Polski, lub odkładały je w czasie.
 
Jedynie w USA, a przede wszystkim w postawie Woodrowa Wilsona, znaleźliśmy punkt oparcia dla polskiej niepodległości, prawa dostępu do morza, bezpiecznych granic itd. - zaznaczył szef archiwów.
 
Fundacja Rodzinna Blochów, zarejestrowana od 2006 r. w Nowym Jorku, zalicza restytucję polskich dzieł sztuki, lub przedmiotów związanych z polskim dziedzictwem narodowym, do swych podstawowych celów. Przekazała już Polsce m.in. odpis "Traktatu gdańskiego" między królem Janem III Sobieskim a królem szwedzkim Karolem XI oraz wizerunek króla Jana III Sobieskiego na XVII-wiecznym kaflu piecowym.

(abs)