W tym roku przypada 50. rocznica Marca '68. Wydarzenia te zapoczątkował wiec na Uniwersytecie Warszawskim zorganizowany 8 marca. Początków tych wydarzeń należy upatrywać jednak w decyzji zakazującej wystawienia "Dziadów" w Teatrze Narodowym, która zapadła pod koniec stycznia 1968 roku.
30 stycznia - W Warszawie po raz ostatni wystawiono spektakl "Dziady" w reżyserii Kazimierza Dejmka. Zaraz po przedstawieniu doszło do manifestacji, której uczestnicy protestowali przeciwko cenzurze i domagali się dalszych spektakli. Zgromadzenie zostało rozpędzone przez milicję.
Luty - Tzw. wojna ulotkowa zapoczątkowana tekstem "Polityczny sens petycji w sprawie Dziadów" autorstwa Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego. Studenci zaczęli zbierać podpisy pod petycjami do rządu, w których protestowano przeciwko cenzurze. Działania te poparło środowisko literatów.
4 marca - Studenci Uniwersytetu Warszawskiego Adam Michnik i Henryk Szlajfer zostali relegowani z uczelni po rozmowie z francuskim dziennikarzem.
8 marca - Demonstracja studentów na dziedzińcu Uniwersytetu Warszawskiego, w trakcie której protestowano przeciwko cenzurze i domagano się przywrócenia na uczelnię Michnika i Szlajfera. Uczestnicy demonstranci zostali następnie zaatakowani przez ZOMO i aktyw robotniczy, w tym ORMO-wców. Walki przeniosły się następnie na ulice Warszawy.
Marzec - Demonstracje i protesty w największych polskich miastach, także w tych, w których nie było uczelni wyższych. Część manifestacji kończyła się starciami z milicją i ORMO. Władze w odpowiedzi na protesty organizowały "masówki" w zakładach i propagandowe wiece poparcia na ulicach miast, prowadzono także szeroko zakrojoną kampanie propagandową na terenie całego kraju.
19 marca - Wiec w Sali Kongresowej, w czasie którego głos zabrał m. in. Władysław Gomułka. I sekretarz KC PZPR skrytykował protesty studenckie, przedstawienie "Dziady" oraz "syjonistów". W wyniku antysemickiej nagonki w następnych miesiącach Polskę opuściło ok. 15 tysięcy osób pochodzenia żydowskiego. Gomułka formalnie antysemicką kampanię nakazał zakończyć w połowie 1968 roku.
21 marca - strajk okupacyjny na Politechnice Warszawskiej i wiec na Uniwersytecie Warszawskim. Z uczelni zwolniono następnie kilku naukowców, m. in. doc. Zbigniewa Baumana, wyrzucono także kilkudziesięciu studentów.
28 marzec - ostatni wiec na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie przyjęto Deklarację Ruchu Studenckiego, w której proponowano przeprowadzenie reform. Władze rozwiązały kierunku na Wydziale Ekonomii i Filozofii oraz psychologii na Wydziale Pedagogiki.
W związku z wydarzeniami marcowymi zatrzymano ponad 2700 osób, w tym 359 studentów. Przed kolegiami postawiono blisko 700 osób, w tym 143 studentów.
Śledztwa wszczęto wobec 540 osób, w tym 207 studentów. Do sądu skierowano akty oskarżenia przeciwko 262 osobom, w tym 98 studentom i pracownikom naukowym.
Jacek Kuroń i Karol Modzelewski dostali po 3,5 roku więzienia. W pozostałych procesach wyroki były niższe i wahały się od 18 do 24 miesięcy.
Kilka tysięcy studentów zostało relegowanych z uczelni, zawieszonych w prawach studentów lub musiało starać się o ponowne przyjęcie. Na Politechnice Wrocławskiej jednorazowo skreślono 1553 studentów, zaś na Uniwersytecie Warszawskim 1616. Wielu spośród relegowanych otrzymało karty powołania do służby wojskowej.
W latach 1968-1969 z Polski wyemigrowało ponad 15 tys. osób pochodzenia żydowskiego. Wśród nich ok. 500 pracowników naukowych, ok. 1000 studentów, a także dziennikarze, filmowcy, pisarze i aktorzy.
Do końca marca 1968 r. z PZPR wyrzucono ponad 8 tys. osób. 80 funkcjonariuszy wysokiej rangi utraciło swoje stanowiska, 14 z nich pełniło funkcje ministerialne.
Źródło danych: IPN
(ph)
