Spadek utożsamia się z otrzymaniem jakiegoś majątku. Mówiąc: dostałem spadek, myślimy zatem wyłącznie o przysporzeniu majątkowym, o powiększeniu stanu posiadania. Tak jednak być nie musi. Spadek - to w zasadzie wszelkie prawa i obowiązki o charakterze majątkowym, które należą do spadkodawcy w chwili jego śmierci.
Mimo majątkowego charakteru nie należą jednak do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Do spadku należą np. własność i współwłasność rzeczy, użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawa i obowiązki wynikające z umów zawartych pod warunkiem (na przykład że prezydent miasta nie wykona prawa pierwokupu), środki na rachunkach bankowych (nieobjęte dyspozycją na wypadek śmierci w ograniczonej wysokości). Do spadku należą także: prawo pierwokupu lub odkupu, autorskie prawa majątkowe, prawo do patentu, obligacje, prawa i obowiązki wspólników spółek osobowych, udziały i akcje spółek kapitałowych (chyba że z treści umów lub statutów wynikają ograniczenia) i w zasadzie także prawa i obowiązki wynikające z umowy przedwstępnej.
Są to tak zwane "aktywa" spadku. Oprócz nich jednak spadek obejmuje również "pasywa", czyli długi spadkowe. To przede wszystkim zobowiązania (do zwrotu zaciągniętych kredytów i pożyczek lub pobranych zaliczek albo niezrealizowane wypłaty zasądzonych od spadkodawcy odszkodowań). Do długów spadkowych należy także obowiązek wykonania zapisów i poleceń, wypłaty tak zwanego zachowku, jak również koszty ostatniej choroby i pogrzebu spadkodawcy w zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom środowiska, a ponadto koszty postępowania spadkowego bądź notarialnego poświadczenia dziedziczenia.
Zdarza się, że długi spadkowe przewyższają aktywa spadku. Czy w takiej sytuacji spadkobierca za nie odpowiada? Nabycie spadku z chwilą otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) nie jest definitywne. Każdy spadkobierca, niezależnie od tytułu powołania, a więc zarówno testamentowy, jak i ustawowy, może spadek przyjąć lub odrzucić. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone jedynie w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkodawca dowiedział się o tytule swego powołania do spadku (testament lub ustawa), i nie może być odwołane. Oświadczenie można złożyć przed sądem lub notariuszem.
Podkreślić należy, że termin 6 miesięcy liczy się nie od otwarcia spadku, lecz od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się, że jest spadkobiercą. Najczęściej pokrywa się to z datą śmierci, ale nie zawsze. Spadkobierca, z którym rodzina ma rzadkie kontakty, o śmierci swego bliskiego może dowiedzieć się o wiele później. Dalszy krewny o powołaniu do spadku może dowiedzieć się wiele miesięcy po śmierci spadkodawcy, na przykład od wierzyciela, który egzekwuje dług. W takich przypadkach okres 6 miesięcy do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku również kończy się później.
Spadkobierca może przyjąć spadek wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza.Proste przyjęcie spadku oznacza, że spadkobierca przyjmuje spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe. Odpowiada zatem za te długi całym swoim majątkiem (w tym odziedziczonym), bez ograniczenia tej odpowiedzialności. Spadkobierca może jednak spadek przyjąć z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe. To przyjęcie spadku "z dobrodziejstwem inwentarza". Spadkobierca, który spadek przyjął z dobrodziejstwem inwentarza, także ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe całym swoim majątkiem, ale wysokość tej odpowiedzialności ograniczona jest do wysokości aktywów spadku. W sytuacji gdy spadkobierca w okresie owych 6 miesięcy nie złoży żadnego oświadczenia, jest to równoznaczne z prostym przyjęciem spadku.
Wyjątek dotyczy osób niemających pełnej zdolności do czynności prawnych, na przykład małoletnich, bądź co do których istnieje podstawa do całkowitego ubezwłasnowolnienia oraz osób prawnych, na przykład parafia, spółka itd. W ich przypadku brak oświadczenia w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, a pozostali spadkobiercy nie złożyli żadnego oświadczenia, uważa się, że również oni przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
PRZECZYTAJ JAK ZAŁOŻYĆ KSIĘGĘ WIECZYSTĄ
Złożenie przez spadkobiercę oświadczenia o odrzuceniu spadku oznacza, że nie chce on być spadkobiercą i zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Prowadzi to do wejścia w jego miejsce kolejnych osób, i tak na przykład: syn odrzuca spadek po ojcu - spadkobiercami stają się wnuki; jeśli one także odrzucą spadek - spadek przejdzie na prawnuki itd. Jeśli nie ma zstępnych w linii prostej, do spadku dochodzą rodzice i krewni w linii bocznej. Skarb Państwa i gmina nie mogą odrzucić spadku, który im przypadł z mocy ustawy, ale dziedziczą z dobrodziejstwem inwentarza. Jeżeli spadkobierca powołany jest do spadku zarówno z testamentu, jak i z ustawy może odrzucić spadek jako spadkobierca testamentowy, a przyjąć jako ustawowy.
Od odrzucenia spadku, które jest czynnością prawną jednostronną, dokonywaną tylko po śmierci spadkodawcy, należy odróżnić zrzeczenie się dziedziczenia, które jest umową, zawieraną przez przyszłego spadkodawcę z przyszłym spadkobiercą, na przykład rodzic z dzieckiem, które zostało już przez niego wyposażone. Umowę tę można zawrzeć jedynie za życia przyszłego spadkodawcy i jedynie w formie aktu notarialnego. Skutkiem zrzeczenia się dziedziczenia jest wyłączenie zrzekającego się - a także, o ile nic innego nie postanowiono w umowie, jego zstępnych (dzieci, wnuki) - od dziedziczenia, tak jakby nie dożył on otwarcia spadku.
Aby korzystać z odziedziczonego majątku, spadkobiercy potrzebują urzędowego poświadczenia prawa do spadku. Do niedawna jedynym sposobem uzyskania takiego poświadczenia było sądowe stwierdzenie nabycia spadku. Wiązało się to z koniecznością złożenia wniosku do sądu i często kilkumiesięcznym oczekiwaniem na rozprawę. Obecnie w polskim systemie prawnym funkcjonuje rozwiązanie alternatywne - notarialne poświadczenie dziedziczenia. Pozwala ono skrócić cały proces do kilku dni, przy czym sama wizyta w kancelarii zajmuje około godziny. Nie bez znaczenia jest także większy komfort: spadkobiercy nie przychodzą na wezwanie sądu, ale unikając stresu, umawiają się z notariuszem na spotkanie w dogodnym terminie. Przy okazji otrzymają także wskazówki, jakie dokumenty muszą zgromadzić.
Wszystkie osoby, które są brane pod uwagę jako spadkobiercy (ustawowi lub testamentowi), spotykają się jednocześnie w kancelarii. Sporządzany jest protokół dziedziczenia, zawierający wymagane prawem zgodne oświadczenia tych osób. Za składanie fałszywych oświadczeń grozi odpowiedzialność karna. Jeżeli jest testament, zostaje on otwarty i ogłoszony. Spadkobiercy składają także oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku - o ile są one wymagane. Na podstawie protokołu dziedziczenia notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, który następnie rejestruje w rejestrze prowadzonym przez Krajową Radę Notarialną. Potwierdzenie rejestracji następuje natychmiast. Rejestracja nie jest możliwa, jeżeli uprzednio dokonano poświadczenia dziedziczenia po tej samej osobie. Zarejestrowany notarialny akt poświadczenia dziedziczenia ma taką samą moc jak prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku. Notariusz wydaje wypisy zarejestrowanych aktów poświadczenia dziedziczenia.
Akt poświadczenia dziedziczenia wykazuje prawo do spadku (na przykład do odziedziczonej nieruchomości). Po uzyskaniu aktu poświadczenia dziedziczenia należy złożyć w urzędzie skarbowym - w ustawowym terminie - zeznanie podatkowe z tytułu podatku od spadku i darowizn.
Notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia, kiedy wszystkie osoby brane pod uwagę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi stawią się jednocześnie przed notariuszem i zgodnie zażądają poświadczenia dziedziczenia (nie może więc istnieć między nimi jakikolwiek spór), a nadto złożą wymagane prawem dokumenty i oświadczenia.
Notariusz nie może sporządzić aktu poświadczenia dziedziczenia:
- gdy nie wszyscy spadkobiercy chcą lub mogą złożyć osobiście przed notariuszem jednobrzmiące oświadczenia o rodzinie spadkodawcy bądź pozostawionych przez niego testamentach,
- kiedy dziedziczenie ma nastąpić na podstawie testamentu szczególnego,
- kiedy spadkodawca zmarł przed 1 lipca 1984 r.,
- gdy spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub, nie posiadając żadnego obywatelstwa, nie zamieszkiwał na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
- gdy w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za granicą.
Kiedy spadkobiercy uzyskają już potwierdzenie swoich praw do spadku, powinni podzielić się majątkiem spadkowym. W tym celu zawierają umowę o dział spadku. Najbezpieczniej zrobić to u notariusza. Trzeba pamiętać, że jeżeli w skład spadku wchodzą nieruchomości, prawo użytkowania wieczystego gruntu lub spółdzielcze własnościowe prawa do lokali, to umowa o dział spadku musi być pod rygorem nieważności zawarta w formie aktu notarialnego.
www.krn.org.pl
