Kiedy możemy podejrzewać u siebie problemy ze stawami? Czy ten problem dotyczy tylko osób dojrzałych? Jakie czynniki zwiększają ryzyko chorób zwiaznych ze stawami? Na te i inne pytanie naszej dziennikarce Marlenie Chudzio odpowiedział Bogdan Batko, małopolski konsultant wojewódzki w dziedzinie reumatologii, Ordynator Oddziału Reumatologii Szpitala Specjalistycznego im. J. Dietla w Krakowie.

Marlena Chudzio, RMF FM: Jakie są najczęstsze dolegliwości, z którymi zgłaszają się pacjenci?

Bogdan Batko, małopolski konsultant wojewódzki w dziedzinie reumatologii: Najczęściej zgłaszają dolegliwości ze strony układu mięśniowo-szkieletowego. Najczęstszym symptomem są bóle stawów. Jeżeli towarzyszą im obrzęki stawów, jeżeli towarzyszy tym bólom sztywność długotrwała oraz objawy powyższe trwają kilka tygodni, co najmniej 6, jest duże prawdopodobieństwo przewlekłej choroby zapalnej stawów np. reumatoidalnego zapalenia stawów. Oprócz tej grupy pacjentów również bardzo istotna jest identyfikacja pacjentów z bólem zapalnym kręgosłupa. Czyli to jest ból pleców, ból krzyża, który charakteryzuje się tym, że nasila się w godzinach rannych, nie ustępuje spoczynku, zmniejsza się po ćwiczeniach, w wielu przypadkach może wybudzać pacjenta w drugiej połowie nocy. Są to bóle o charakterze przewlekłym w przeciwieństwie do bólu mechanicznego, który zwykle trwa kilka tygodni i w przypadku którego zmiana pozycji ciała albo zmniejsza albo nasila dolegliwości bólowe. Poza zapalnym chorobami reumatycznymi do reumatologa również trafiają pacjenci z układowymi chorobami tkanki łącznej. To właśnie reumatolog jest przygotowany do przeprowadzenia pełnej diagnostyki i prowadzenia później terapeutycznego tej grupy pacjentów.

Ból to jest taki sygnał, który trudno, żeby pacjent przegapił. Ale kiedy zgłosić się do ortopedy, kiedy do reumatologa?

Jeżeli ból jest poprzedzony urazem, jeżeli mamy do czynienia z bólem o charakterze mechanicznym, to wówczas w pierwszej kolejności ten chory powinien trafić do ortopedy. Natomiast, jeżeli bólowi towarzyszy obrzęk, czyli mamy już cechy zapalenia stawów (tym bardziej, jeśli to zapalenie nie dotyczy jednego stawu, a wielu) i etiologia nie jest ustalona, to wówczas ten chory wymaga konsultacji i pełnej kompleksowej diagnostyki reumatologicznej.

W naszym powszechnym odczuciu do reumatologa chodzą osoby starsze, ale to chyba nie jest tak.

Cytat

Większość chorób reumatycznych może mieć początek w każdym wieku. Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów przypada na wiek rozwojowy. Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa - to druga lub trzecia dekada życia. Reumatoidalne zapalenie stawów to czwarta lub piąta dekada, a więc średni wiek produkcyjny.

Większość chorób reumatycznych może mieć początek w każdym wieku. Reumatologia wciąż kojarzy się z osobami z zaawansowaną chorobą zwyrodnieniową oraz osobami w starszym wieku z dysfunkcją narządu ruchu. Tymczasem reumatologia ma młodą twarz. Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów przypada na wiek rozwojowy. Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa - szczyt zachorowania to druga lub trzecia dekada życia. Toczeń rumieniowaty układowy - między piętnastym a czterdziestym rokiem życia. Reumatoidalne zapalenie stawów czy łuszczycowe zapalenie stawów to czwarta lub piąta dekada, a więc średni wiek produkcyjny.

Jest coś, co możemy robić dla naszych stawów, żeby o nie zadbać?

Przede wszystkim ich nie obciążać. Osoby z nadwagą, osoby z otyłością powinny wszystko robić, żeby tę wagę znormalizować. Odpowiednia dieta, regularne ćwiczenia fizyczne, ćwiczenia wzmacniające przede wszystkim mięśnie przykręgosłupowe, ćwiczenia obręczy barkowej i biodrowej i w końcu ćwiczenia, które wzmacniają stabilizację stawów.

Czy ćwiczeniami możemy sobie zaszkodzić, jeżeli będziemy je źle wykonywać?

Prawidłowe wykonywanie ćwiczeń ma ogromne znaczenie. Nie możemy zbyt przeciążać stawów wykonując niewłaściwie ćwiczenia. Podstawą jest przede wszystkim nie tyle wzmacniać, budować mięśnie, co wzmacniać więzadła, ścięgna, te struktury, które stabilizują staw. Jednak niezbędna u osób z nadwagą, tym bardziej z otyłością, jest redukcja przeciążenia, redukcja masy ciała.

W czasie pandemii aktywności nasza się zmieniła. U bardzo wielu osób się zmniejszyła. Część osób zmieniła aktywności. Jeżeli wcześniej dużo pływali, a teraz są zamknięte baseny, to biegają. To powoduje inne oddziaływanie na stawy. Czy takich pacjentów widać w gabinetach?

Cytat

Podstawą jest przede wszystkim nie tyle wzmacniać, budować mięśnie, co wzmacniać więzadła, ścięgna, te struktury, które stabilizują staw. Jednak niezbędna u osób z nadwagą, tym bardziej z otyłością, jest redukcja przeciążenia, redukcja masy ciała.

Pacjenci aktywni przed pandemią starają się utrzymać regularną aktywność fizyczną. I w mojej opinii większości się to udaje. W rzeczywistości covidowej najtrudniej mają ci pacjenci z dotychczasowym siedzącym trybem życia, którzy próbują podjąć aktywność i systematycznie ćwiczyć. Aktywność fizyczna może mieć niezwykłe znaczenie dla naszego zdrowia, również dla pacjentów ze schorzeniami reumatycznymi. Jest wiele dowodów naukowych, które potwierdzają, że regularna aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko sercowo-naczyniowe, które jest istotnie zwiększone u pacjentów, ze schorzeniami reumatycznymi. Mamy również dane, które wskazują, że wcześniejsza aktywność fizyczna może uchronić przed wystąpieniem choroby, albo złagodzić jej przebieg.

Jak wygląda pierwsza wizyta u reumatologa? Czy jest sens teleporady lub e-wizyty w takim przypadku. Czy to jest tak że, musi reumatolog dotknąć, zbadać pacjenta?

Zasadnicze znaczenie w procesie diagnostycznym w poradni reumatologicznej ma wywiad i badanie przedmiotowe. W reumatologii nie dysponujemy żadnymi narzędziami, żadnymi badaniami, które są w 100 proc. swoiste i czułe, a wyniki laboratoryjne, mogą być fałszywie dodatnie lub ujemne. O właściwym rozpoznaniu decyduje obraz kliniczny, to tak my musimy sprecyzować charakter dolegliwości, lokalizacje i związek czasowy. Ta pierwsza wizyta powinna odbyć się w gabinecie. Teleporady są możliwe, ale w mojej opinii powinny dotyczyć wizyt kontrolnych, podczas, których możemy monitorować skuteczność prowadzonej terapii i modyfikować dawkowanie leków.

Czy skłonność do chorób związanych ze stawami to jest dziedziczna czy na to pracujemy sami?

Podkreśla się rolę czynników genetycznych, zaburzeń immunologicznych i czynników środowiskowych. Tło genetyczne jest ważne w różnym stopniu, ale kilka chorób w obrębie jednej rodziny najlepiej obrazuje uwarunkowania genetyczne tych schorzeń. Nie możemy zapomnieć o czynniku środowiskowym, taki jak np. palenie papierosów. Ma to niekorzystny wpływ nie tylko na przebieg zapalnych chorób reumatycznych. W przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów są dowody, że palenie papierosów może być czynnikiem wyzwalającym proces reumatoidalny. Niekorzystne może być również np. zapalenie przyzębia. To też również czynnik, który u osoby predysponowanej może przyczynić się do rozwoju procesu reumatoidalnego. Wiemy, że ze stanem higieny jamy ustnej u polskich dzieci jest źle i pogarsza się z wiekiem.

To są choroby, które się da zupełnie wyleczyć, czy raczej trzeba się nauczyć z nimi żyć i ograniczać ich negatywne skutki?

To są choroby przewlekłe i ich etiologia jest wieloczynnikowa. Jeżeli byłaby jedna przyczyna, to byłoby nam łatwiej ją znaleźć i usunąć. Rola różnych czynników w różnym stopniu bardzo utrudnia nam postępowanie. Wciąż poszukujemy dobrych biomarkerów, które byśmy wykorzystywali w naszej praktyce. Biomarkery to różne substancje, które moglibyśmy np. oznaczyć w surowicy krwi i których obecność lub nie dawałaby nam odpowiedź, jak pacjent reaguje na daną terapię.